Welk lidwoord? Dat mag je zelf verzinnen!

Onlangs ontdekten wij het bestaan van een website, welklidwoord.nl, die blijkbaar genomineerd is voor Website van het Jaar. Op die site voer je een woord in, en vervolgens krijg je te lezen welk lidwoord je bij dat woord moet gebruiken. Inderdaad soms lastig, welk lidwoord je moet kiezen. De maker van de website, Kevin de Vette, stelde in een blogpost dat hij de website bedacht omdat hij er niet meer uitkwam. Wij waren benieuwd hoe het zat met die lidwoorden, en dan vooral met de Hete Hangijzers, oftewel woorden waarvan we weten dat allebei de lidwoorden mogen. Dat leverde problemen op, en dat zegt veel over de autoriteitsituatie rond de Nederlandse taal.

Er is namelijk, in theorie, één gezaghebbende bron voor de Nederlandse taal: de Algemene Nederlandse Spraakkunst, of ANS voor intimi. De ANS is de officiele grammatica van het Nederlands, uitgegeven door de Taalunie. In principe is zelfs bij wet vastgelegd dat de ANS de officiele taalwet is, want er staat, in het Verdrag inzake de Nederlandse Taalunie, dat "De Hoge Verdragsluitende Partijen (nl. Nederland en België) besluiten tot (...) het gemeenschappelijk bepalen van de officiële spelling en spraakkunst van de Nederlandse taal". Okee, dat is duidelijk. Nu is het alleen zo dat wij ons daar lekker niet aan hoeven houden. Wij kunnen doen wat we willen in principe. Serieus, echt, oprecht. Je doet maar. Er is geen wet die je tegenhoudt! Een spelfout is niet strafbaar - de regels zijn alleen bindend voor de overheid en onderwijs (zie verder het verdrag). De secretaris van de ANS zei ooit: "Wij hebben wat de grammatica van het Nederlands betreft niet de intentie om van bovenaf een norm op te leggen." Kortom, of je nou de of het aanrecht zegt, het zal de Nederlandse wet een worst wezen.

Terug naar de lidwoorden. Er zijn dus in het Nederlands woorden die allebei de lidwoorden kunnen krijgen. In een aantal gevallen levert dat een betekenisverschil op ('de aas' is een kaart, het aas is wat je bij vissen gebruikt), maar in andere gevallen is er geen betekenisverschil. In de ANS (gewoon online te vinden) staat een lijstje met zulke woorden die zowel met de als met het voorkomen. Ze verdelen ze onder in een categorie meestal-het en een groep meestal-de. Ze nemen dus geen regelgevende positie in, ze beschrijven gewoon wat er gebeurt. Dit is een behoorlijk belangrijk punt: al die discussie over of het nou de/het gordijn is, is dus onnodig. Volgens de autoriteit mag het allebei. 

Maar hier komt het probleem met welklidwoord.nl: de website keurt alleen 'het gordijn' goed. En dat is niet het enige geval. In de ANS staan 164 woorden die met beide lidwoorden mogen voorkomen. Van al deze woorden staan er maar 69 op de website (wat gedeeltelijk verklaard kan worden doordat een aantal van de ANS-woorden wat verouderd zijn en niet meer gebruikt worden). 4 van de deze 69 woorden leveren een 'verkeerd' resultaat op, bijvoorbeeld omdat welklidwoord ze als bijvoeglijk naamwoord o.i.d. ziet (dit geldt voor voldoende, vereiste, lef en fond). Blijft over: 65 echte gevallen. Nee wacht! Er zit ook één foutje in de ANS: zij stellen dat zadel zowel het meest voorkomt met de als met het. We laten zadel buiten beschouwing voor de meerderheidsvraag en gaan bekijken wat er met de 63 twijfelgevalwoorden gebeurt.

Van deze 63 worden er door welklidwoord.nl 22 erkend als hebbende beide mogelijkheden. Dat gaat om de woorden aanrecht, affiche, animo, deksel, diadeem, fiche, filet, filter, kilo, matras, membraan, molecule, order, pedaal, pincet, raster, rooster, schort, soort, taboe, vergiet en viaduct.

Dat betekent dat er dus 41 keer positie wordt gekozen voor een van beide lidwoorden door welklidwoord. Zoals gezegd geeft de ANS aan welk lidwoord meer voorkomt bij een woord, en daarin gaat welklidwoord meestal mee: in 33 van de 41 gevallen. In 8 gevallen wordt er dus afgeweken van de meerderheid. Hier zijn de lijstjes:

Welklidwoord geeft de Komt-vaakst-voor-optie
de             carrousel, corsage, figuur, kaft, kraam, liniaal, orgelpunt, parterre,                    remedie, salon, status, subsidie, transfer, welp, zeggenschap, zuivel
het            aperitief, commentaar, factotum, gilde, gordijn, koord, leeghoofd,                     menu, omnium, overtrek, riool, risico, schilderij, stencil, uniform,                       vuilnis, warhoofd

Welklidwoord geeft de Afwijkende optie
de (ipv het)       heethoofd, katern, lidmaat
het (ipv de)       circus, gamma, getuigenis, plus, struma

Nu kan het natuurlijk zo zijn, dat de ANS gedateerd is, en dat bovenstaande keuzes een beter afspiegeling zijn van de huidige taalkundige werkelijkheid dan de ANS. Inderdaad moet ik toegeven dat in een aantal gevallen bepaalde opties mij merkwaardig voorkomen: ik zou (denk ik) nooit het parterre zeggen. Een korte blik op Google leert ook dat dit veel minder voorkomt (±9.000 vs 200.000). De vraag is echter of dit in alle gevallen zo is. We mailden even met Kevin de Vette, het brein achter de site, en hij vertelde ons dat hij de lijst liet checken door mensen uit zijn omgeving. Het is dus een afspiegeling van hun taalkundige werkelijkheid (overigens verzekerde Kevin ons ook dat hij deze woorden ging aanpassen. We zijn benieuwd...).

De conclusie: er lijkt een voorkeur te zijn voor het kiezen van een bepaald lidwoord, in plaats van beide toe te staan. Die keuze wijkt soms af van wat meer voorkomt volgens de ANS. Knap interessant. We kunnen hier lang over doorgaan, want het is een belangrijk onderwerp. Het gaat over het toestaan van variatie: de gordijn, het gordijn - het maakt werkelijk niet uit. Je zou willen dat variatie op meerdere gebieden gewoon getolereerd werd. Het maakt namelijk ook echt niet uit of je pannenkoek of pannekoek schrijft. Je bent vrij om te spellen en de/het te zeggen zoals jij denkt dat het het best is. Kies gewoon lekker zelf! Leve variatie!