Rare woorden (1): euvel, funest, fervent

door Marten van der Meulen

Milfje is inmiddels alweer een maand terug van vakantie, maar zit qua schrijven nog in de opstartmodus. Daarom een niet al te diepgaand stukje over een drietal woorden dat ik deze zomer gebruikte: euvel, funest (en nefast) en fervent. Het zijn geen veelvoorkomende woorden, zelfs niet in mijn poepsjieke vocabularium, maar toch gebruik ik ze af en toe. En om een of andere reden vroeg ik me nu plotsklaps af, waar die woorden eigenlijk vandaan kwamen. Ik kon ze niet direct ontleden of herleiden, en dus ging ik op onderzoek uit. Naar de etymologiemobiel!

euvel - Dit woord komt op twee manier voor: in de vaste uitdrukking ‘iets euvel duiden’ (en dan vooral in de constructie ’Duid het me niet euvel’) en samen met werkwoorden als ‘oplossen’ en ‘verhelpen’. In beide gevallen betekent het woord min of meer hetzelfde: ‘kwaad’. Van Dale geeft hier wat nuancering voor de liefhebber. Maar waar komt het woord vandaan? Het is er niet direct aan af te zien, maar als we naar onze zustertalen kijken, dan is de herkomst snel gevonden. Engels evil bijvoorbeeld, maar ook Duits übel. Interessant om te zien dat een woord dat in de ene taal heel normaal is (evil), in een andere taal naar de marge verdwijnt (euvel, wie zegt dat nou nog?).

Voor de mensen die nog verder willen graven: de verste voorouder van euvel is het gereconstrueerde *upelo- in het Proto-Indo-Europees (aldus deze website). Overigens: als je tegenwoordig zoekt naar etymologieën op Google, dan krijg je behoorlijk fraaie plaatjes, zie maar eens:

funest - "Dat is funest voor onze samenwerking": weer zo'n merkwaardig en schitterend woord, waarvan niet te zien is uit welke onderdelen het is opgebouwd. Wat blijkt: het is verwant aan het Engelse funeral, 'begrafenis', omdat beide woorden in ultimo afstemmen van Latijn funus, wat 'dood' betekent. Hop, zo verklaard.

Maar dan is er nog de Vlaamse tegenhanger: nefast. De eerste keer dat ik dat tegenkwam (bedankt Fieke) begreep ik er niks van: was dit een merkwaardig spoonerisme? Niks van dat alles: het is een totaal ander woord, met een andere etymologie, dat stomtoevallig min of meer hetzelfde betekent. Het woord komt overigens ook via het Frans uit het Latijn, maar is dan weer afkomstig van nefastus, wat 'zondig, verboden' betekende. Goed, dat is ook weer opgehelderd. Ondertussen kwam ik ook nog de Italiaanse metalband Funest tegen. Wat maar weer aantoont: wie monstert op het schip der etymologie, die vaart op vreemde stranden.

fervent - Ik weet nog heel goed wat ik zei: “Ik ben een fervent maker van screenshots”. Bizar genoeg was ik niet eens de eerste die een dergelijke zin uitbraakte. Maar dat geheel terzake. Ook dit woord is via het Frans uit het Latijn ontleend, alwaar het 'vurig' betekende, als versteende vorm van het tegenwoordig deelwoord van het werkwoord fervere, 'bruisen, gloeien'. Goed, ik verzin dit niet, ik schrijf het gewoon over uit Philippa et al (2003-2009), met dank aan de geweldige Etymologiebank.

Maar dan wordt het interessant! In de laatste zin van het citaat in de Etymologiebank staat: "verwant met → brouwen, en zie ook → fermenteren". Wut! Fermenteren, daarmee zie ik de overeenkomst nog wel, zowel qua vorm als qua betekenis (bruisend he). Maar brouwen? Qua betekenis snap ik wel dat brouwen en fermenteren in dezelfde hoek zitten (voedselproces met ontwikkeling over tijd), maar qua vorm zie ik het niet. Heerlijk is dat toch altijd, etymologie. Gelukkig is er de Bank.