Gekkie Henkie en achterlijke Joepie

door Marten van der Meulen

Dat voetbal en taal hand in hand gaan is al eeuwen bekend. Nieuwe woorden (rabona), interessante fenomenen (hattrick), nieuwe werkwoorden (VARren) keeper of doelman en ga zo maar door (zie hier voor een overzicht van voetbalartikelen in OnzeTaal). Maar ook buiten het voetbal om gebeuren er interessante dingen. Zo zei Willem van Hanegem in zijn column in het AD het volgende over geplaagde coach José Mourinho:

"Die man heeft alles gewonnen en nu doen we net alsof het een ‘achterlijke Joepie’ is"

Achterlijke Joepie? Joepie de poepie, een nieuwe scheldnaam!

Scheldnamen

Er zijn vrij veel namen die aanvankelijk als 'gewone' naam voorkomen, maar die na verloop van tijd een soort algemene negatieve connotatie aannemen. In het Nederlands kennen we bijvoorbeeld Truus en Trien voor 'dom wichtje', maar ook Bep ('praatzieke vrouw') en natuurlijk Kenau ('manwijf'). In het Engels zijn er bovendien veel namen die inmiddels ook piemel betekenen: Willy, Peter en Dick bijvoorbeeld. Mijn favoriet is overigens Roger in de betekenis van penis, want dat komt van het Oudengelse Hroðgar, wat faamspeer betekende. Befaamde speer, je kunt het slechter treffen voor je flubbertje. Zie voor meer over scheldnamen overigens Het Groot Nederlands Vloekboek, nu in de winkel.

Gek, mal en achterlijk

Nu zijn er ook wat scheldnamen die voor zover ik weet alleen in combinatie met een negatief bijvoeglijk naamwoord voorkomen. Ik ken de volgende:

malle Pietje

gekke Henkie

gekke Gerrit

Hierover is een aantal dingen te zeggen. Het gaat om mannennamen, die vaak (wat is vaak, twee van de drie keer) worden verkleind. Het adjectief bestaat in de basisvorm uit één lettergreep (mal, gek). Overigens komt deze frase voor mijn gevoel vaak voor in combinatie met 'Ik ben toch zeker X niet'.

Innovatie?

Nu is er dus een toevoeging aan dit rijtje, met dank aan Willem van Hanegem. Dat lijkt een heuse nieuwe vorm, want een snel rondje langs de velden biedt geen enkele andere vindplaats. De vraag is nu, of dit een onafhankelijke nieuwvorming is. Ik denk van niet. Ik denk dat er sprake is van een productieve constructie Xe Y, waarbij Xe= eenlettergrepig woord dat 'van het verstand beroofd' betekent en Y = tweelettergrepige naam, waarvan liefst de tweede lettergreep een verkleinsuffix is. 

De constructie van Van Hanegem past hier mooi in, met één opvallend verschil. Het woord 'achterlijk' is natuurlijk meer dan één lettergreep lang, en past hierdoor minder mooi. Maar ook hier heb ik een verklaring voor. Van Hanegem groeide namelijk op in Utrecht, en wat is de bekendste Utrechtse verwensing? Juist: 'achterlijke gladiool'. Van Hanegem combineert dus twee constructies, om iets nieuws te maken. Wat maar weer bewijst: wil je interessante taal, kijk dan voetbal.