Een enorme mijl paal: ambiguïteit is overal

Door Sterre Leufkens

De onterechte spatie stond lang geleden aan de wieg van Milfjes succes. Met dit stuk over de aFsChUwElIjKe SpaTiE in Rijks      museum kregen we er vele volgers bij (en we verloren er ook een aantal, maar ja, their loss). Met dat blog vestigden we definitief onze naam als relativatoren van spatie- en andere 'fouten'. En relativatoren, dat blijven we, ook in dit stukje, dat ons 600ste stukje is! Dank u dank! Een enorme mijlpaal. Of toch een enorme mijl paal? Hoe erg is zo'n foutieve spatie?

Je kent ze vast wel: van die plaatjes over het belang van interpunctie (en zo niet staat hier een voorbeeld naast, wat een service hè). Er staat een zin die je op twee manieren kunt lezen, waarbij 1 van de 2 lezingen absurd en/of gruwelijk is, en met een komma kun je duidelijk maken dat het de andere optie moet zijn. Zulke mopjes gaan vaak over het Engels (er is zelfs een heel boek op zo'n grapje gebaseerd), maar je kunt ze in het Nederlands ook prima maken, bijvoorbeeld met spaties. 

Kijk maar naar het voorbeeld in de introductie: 'een mijlpaal' is iets anders dan 'een mijl paal', dus de frase 'een enorme mijl paal in je broekje' heeft een beduidend andere betekenis dan 'een enorme mijlpaal in je broekje'. Nog wat geinige voorbeeldjes, uiteraard allemaal van Spatiefouten.nl:

- Veel diarree gevallen in Nickerie

- Wat is er met Kerst mis?

- zoete witte wijnprofessor

- rare plantenkweker

Engazomaardooradinfinitum.

Ambigu

Zoals we in het rijks     museumblog al opmerkten creëren zeker niet alle spatiefouten zulke ambiguïteit, maar bovenstaande voorbeelden doen dat allemaal wel. In hoeverre is dat nou echt een probleem? Raken mensen massaal in de war van ambigue taal? Laat me dit beantwoorden aan de hand van nog twee mopjes. 

Snappu'em? Zo niet: 'H2O too' klinkt hetzelfde als 'H2O2', maar dat laatste is waterstofperoxide en dat is knettergiftig. Goed, gevalletje 'comma's matter' dus. Maar nu mopje nummer deux. 

Ja, dit is natuurlijk een beetje een domper. Hier wordt beschreven hoe het in de echte wereld gaat: een barpersoon hoort de klanken 'eetsj toe oo toe', zoekt in heur mentale lexicon welke woorden daarbij horen, vindt twee opties, en kiest binnen milliseconden of minder voor de juist optie. Want een barpersoon heeft kennis van de wereld, en weet dat niemand ooit waterstofperoxide bestelt. En waarschijnlijk komt het niet eens zo ver, want die komma is hoorbaar in de uitspraak van de besteller dus H2O2 komt niet eens als optie bovendrijven. 

Trots op je taalvermogen

Is mopje 2 een humorloos, vervelend perspectief op al die geinige mopjes op het interweb waarvan iedereen heus wel weet dat het geen taalkundig realistische en wetenschappelijk doorwrochte analyses zijn? Zeker, maar ja sorry hoor wij zitten ook al maanden in lockdown te verbitteren (en sowieso zijn we van het humor uitleggen, kijk maar). Is mopje 2 ook een metafoor voor hoe we naar ons taalvermogen zouden moeten kijken, namelijk als een samenspel van allerlei vaardigheden, dus niet alleen de vaardigheid om klanken aan woorden te koppelen, maar ook de vaardigheid om in te schatten wat onze gespreksgenoot bedoelt op dat moment in die situatie, met inachtneming van de maximes van Grice? Dat ook, zeker. 

Ambiguïteit is voor ons taalvermogen simpelweg zelden een probleem. Het zit vrijwel in iedere zin, wat zeg ik, in alle zinnen, óók de correct gespelde. Zelfs de zin 'Je moeder zit op de bank' is al ambigu, want weet jij veel of ze op de canapé in de woonkamer zit of op een ABN AMRO-gebouw? Ja dat weet je, want je integreert die zin in wat je weet van je moeder en de wereld. Taal is ambigu en dat kunnen we prima hebben. 

Een mogelijke uitzondering zijn intuinzinnen, zoals 'Ik sloeg de man met de wandelstok gade'. Je denkt steeds dat die zin gaat over slaan, maar pas als je aankomt bij het laatste woord merk je dat je erin getuind bent, en heb je extra tijd nodig om toch bij de goede herinterpretatie uit te komen. Fair enough, de ambiguïteit (in dit geval de meerdere mogelijkheden van 'sloeg') is in zulke gevallen wel degelijk lastig, in de zin dat het wat meer milliseconden kost. Maar hoeveel van onze zinnen zijn nou intuinzinnen? En hoeveel is een paar milliseconden op een mensenleven? Ambiguïteit zorgt zelden voor problemen, en als het dan een keer voor een probleem zorgt, is dat een mini-probleempje.  

Lach dus gerust om gevallen diarree en opgegeten oma's, maar wees intussen ook even trots op jezelf en je taalvermogen. Want jij, ja jij, al voel je je soms nog zo'n pruts(t)er, jij kunt spatiefouten en kommablunders moeiteloos aan. Je leest zinnen, je hoort woorden, en je interpreteert ze allemaal zomaar goed, ondanks al die ambiguïteit die in iedere zin zit, want dat heb je geleerd al voordat je naar de brugklas ging en zonder dat iemand het je uitlegde. Als dat geen enorme mijl paal is. Ga erop zitten en geniet van het uitzicht!