Spatiegebruik: foei! of nou en?

Op 31 december werd traditioneel de Grootste Spatieblunder van het jaar bekendgemaakt: de prijs ging naar het Rijksmuseum voor dit megagiga spandoek.

De winnaar van vorig jaar was grappiger: ‘Veel diarree gevallen in Nickerie’, had ergens op een site gestaan. Mensen maken zich behoorlijk druk om foutief spatiegebruik, zoals ook bleek uit jullie reacties op het vorige spellingsblog. De vraag is: waarom?

De regels zijn best duidelijk; je vindt ze bijvoorbeeld hier. Die regels zijn, zoals alle taalregels, volstrekt arbitrair: wij doen het zo, in het Engels doen ze het bijvoorbeeld zo. Bij twijfelgevalletjes als ‘coûte que coûte’, ‘spring-in-‘t-veldleeuweriken’ en ‘in- en intrieste metrobuizen’, moet je even het groene boekje raadplegen. Je wilt tenslotte indruk maken op je lezer en laten zien dat je goed kunt spellen. Zeker als die lezer een potentiële werkgever is van wie het belangrijk is dat ze denkt dat je intelligent bent. Ha, daar is ‘ie dan: het sollicitatiebriefargument. Want inderdaad, in een formele situatie als een sollicitatie wil je graag goed en hoogopgeleid voor de dag komen en dan hou je je aan de normen die er zijn.

Maar wat maakt het eigenlijk buiten zulke situaties uit of je precies de ‘juiste’ spaties gebruikt? Geeft het problemen? Kijk eens naar deze (voor zover ik weet) nieuwe indeling van spatiegebruik.

Kategorie 1: écht ambigu, gevaarlijk, levert problemen op

Kategorie 2: theoretisch ambigu, grapjes voor te lachen

Kategorie 3: niet ambigu, maar niet volgens de norm

Rijks Museum valt in Kategorie 3: niet volgens de norm, maar geen enkel probleem voor het begrip. Leuker zijn de gevallen in Kategorie 2. ‘Veel diarree gevallen in Nickerie’ is een goed voorbeeld daarvan. Haha hoho, zou daar diarree uit de lucht zijn gevallen?! Natuurlijk niet. Dit is waar onze kennis van de wereld ons helpt. Een zin staat nooit in isolement: je interpreteert het binnen de context. Ook de zin ‘De overval werd gepleegd door 40 jarige mannen’ zal niet fout worden opgevat. Zelfs als er geen onmiddellijke context is, zoals bij 'Koel-en vries transport', weten we echt wel wat er wordt bedoeld. Dus grappig: ja. Fout: volgens het groene boekje. Onbegrip: nee.

Zijn er ook gevallen waar wel echt een interpretatieprobleem ontstaat? Ja, die zijn er. Neem nou het van Wikipedia geplukte ‘Productie machines pas tegen 2013 weer op niveau’. Dat is op twee manieren te interpreteren: gaat het om de productiemachines of de productie van machines? Dit zijn gevallen waarvan ik zou zeggen: die zijn fout. Waarom? Omdat het begrip in gevaar komt – dit is ineffectieve taal. Die Wikipedia-pagina is lekker militant trouwens, maar ook lekker ongenuanceerd op een Wikipediëske manier. Goed en fout zijn namelijk in de taal geen absolute begrippen. Er zijn momenten dat we een bepaalde regel vastleggen, maar dat is dan een norm: een mening van een grote groep mensen (of een kleine machtige groep, zoals de taalunie). Zo’n norm heeft geen oorsprong in de taal zelf, maar is een bedachte regel; een exogene wet zoals in het d/t-blog uitgelegd.

Als je zondigt tegen een exogene norm, zit het met dat begrip wel snor. Iedereen begrijpt nog steeds wat het Rijks Museum is. Interessanter zijn dan deze twee vragen: waarom komt dit voor, en waarom ergeren mensen zich er zo aan? In de NRC lezen we een antwoord op vraag 1: de ontwerpster Irma Boom zegt dat het een toespeling is op het koosnaampje ‘Rijks’. Maar ojee! Dat kan toch niet, dat “een instelling die moet waken over het erfgoed vreselijk slordig omgaat met het Nederlands.” Ik vind het juist schitterend dat zo’n instelling zich met zo’n koosnaampje bij het gewone taalgebruik schaart! Ook het andere argument, “een vormgever bepaalt toch niet wat Nederlands is”, is heerlijk: het zijn juist de vormgevers, en verder overigens iedereen, die bepalen wat Nederlands is. De taalunie kan normen formuleren zo veel ze wil – de gebruiker bepaalt.

En dan vraag 2: irritant oké, maar WAAROM irriteert het nou zo? Het gaat, zoals zo vaak bij taal, om sociale argumenten. We hebben moeite gedaan om de regels te leren. We zijn daar trots op, bewust of onbewust. Als andere mensen dat niet goed doen levert ons dat, bewust of onbewust, prestige op. Daaruit volgt dat iemand die de regels niet zo goed kent, waarschijnlijk een lager opleidingsniveau heeft, of in elk geval die indruk wekt. Als iemand dus een spatie te veel of te weinig gebruikt, voel je je als lezer beter dan de schrijver. Ook al denkt niemand dat echt bewust, maar onderliggend gaat het daar vaak wel over. Door ‘spelfouten’ te verbeteren laat je zien dat jij iets kunt wat die ander niet kan. Het zondigen tegen een taalnorm is niet voor de taal een probleem, maar voor je hoogopgeleide imago.

Zondigen in spatiegebruik is dus navenant aan d/t-fout: als je imago je lief is, is het beter om het te vermijden, maar eigenlijk levert het zelden problemen op. Dus maak je liever kwaad over iets écht ergs!