Koffiekennen en kroegafspraak: twee sociale woorden voor dagelijks gebruik

door Marten van der Meulen

Laatst had ik het met een vriendin over hoe raar het eigenlijk is dat je vriendschappen niet 'uit' kan maken, op dezelfde manier als je relaties kunt verbreken. Dat is een van de minder voordehandliggende verschillen tussen de status van vriend en relatie. Naast die twee statussen heb je nog allerlei andere sociale relaties, waarvan de grenzen altijd vrij zacht zijn, zoals kennis of collega, of het recente Facebookvriend. Sociale relaties zijn vaag en ingewikkeld, en dat biedt kansen voor taal. Er zijn twee woorden, een voor een sociale relatie en een voor een sociaal fenomeen, die in dit domein dan ook best handig en herkenbaar zouden kunnen zijn.

Koffiekennen

Op het conservatorium waar ik ooit studeerde was een tekort aan studeerkamers. Veel studenten konden niet thuis studeren en waren dus afhankelijk van die kamers (omdat ze bijvoorbeeld een getikte onderbuurvrouw hadden die de radio al op 10 zette als je hoestte). De schaarste werd aangepakt door een maximumtijd per kamer in te stellen van ongeveer een uur. Je leverde je studentenkaart in bij de balie en dan wachtte je tot jouw naam werd omgeroepen en je aan de slag mocht. Maar wat deed je in de tussentijd? Heel veel koffiedrinken. En daar kwam het woord koffiekennen bij kijken.

Als je iemand koffiekende, dan kende je hem of haar goed genoeg om aan te schuiven voor een wachtbakkie (nieuw woord dat ik ter plekke bedenk), maar niet meer dan dat. Je zou bijvoorbeeld nooit met een koffiekennis afspreken in de kroeg: dat doe je met vrienden. Een koffiekennis (dat werkt best goed) is dus een sociale laag onder een vriend: de vriendschapsrelatie bestaat op basis van aanwezigheid. Je kunt jarenlang met iemand koffiedrinken, maar zodra je niet meer dezelfde omgeving deelt, verlies je iemand volledig uit het oog. Met collega's kun je eenzelfde relatie hebben, maar het woord collega dekt de lading niet helemaal: op het conservatorium zaten ettelijke collega's die ik niet koffiekende.

Ik gebruik het concept van koffiekennen nog steeds, ook al moet ik altijd uitleggen wat ik bedoel. Het is namelijk best een nuttig concept, en ook uitbreidbaar naar andere sociale situaties.

Kroegafspraak

Een kroegafspraak is heel simpel: het is een afspraak die je in de kroeg maakt (nomen est omen), waarvan jij en de afgesprokene allebei weten dat hij niet wordt nagekomen. Die afspraak kan van alles behelzen: een lunch de volgende dag, dat "we dit echt vaker moeten doen", dat je de titel van dat ene boek nog opstuurt, of dat je binnenkort komt helpen met schilderen. Maar er wordt nooit (of zelden) een vervolg aan gegeven, omdat je het vergeet, of omdat je simpelweg niet de verplichting hebt de afspraak na te komen.

Kroegafspraken zijn heel interessant vanuit het oogpunt van beleefdheid. Als je normaal gesproken namelijk een afspraak maakt, dan is het heel onbeleefd als je die niet nakomt. Voor een kroegafspraak geldt juist vaak het tegenovergestelde: het is een ongeschreven regel dat je er eigenlijk niet op terugkomt. 

Ik was eerst weleens gepikeerd dat mensen dit soort afspraken niet nakwamen, tot ik me realiseerde hoe het sociale mechanisme werkte. Ook al lijkt het namelijk onzinnig (waarom maak je een afspraak als je die toch niet gaat nakomen?), er is wel degelijk een functie. Een kroegafspraak is een expliciete erkenning van je welwillendheid: "kijk, ik ben bereid iets voor jou te doen". Dat niet aanbieden op zo'n moment is raar.

Allebei deze woorden gebruik ik ook echt, al was het maar in mijn eigen hoofd. Ik weet precies wanneer ik met een kroegafspraak te maken heb, en ik weet ook wanneer ik iemand koffieken (dat ziet er gek uit, maar dit is dan ook de eerste keer dat ik het woord opschrijf). Ik heb niet de pretentie om dit woord breed aan de man te brengen, maar ik was wel benieuwd om te zien of mensen deze woorden herkennen. En ik ben benieuwd of jullie ook dit soort woorden hebben!