Meer taligheid is beter, ook op school

Door Sterre Leufkens

Stel je voor: je emigreert, compleet met meubilair, fiets en kinderen, naar een ver vreemd land. Aldaar aangekomen meld je je kroost uiteraard aan bij de beste school die je kunt vinden. Je wilt dat je kind de taal van het betreffende land snel en goed leert, en ook lekker goed leert rekenen, topograferen, en wat verder nog ter tafel komt op de basisschool. Maar al snel komt je kind stil en verdrietig thuis. Wat blijkt? Je kind voelt zich razend alleen, omdat z/hij zich niet kan uitdrukken: nog niet in de nieuwe taal, maar ook niet in het Nederlands, want dat mag hij/ze niet gebruiken. Rottig, toch?

Toch is dit de dagelijkse situatie voor heel veel kinderen met een 'thuistaal' die niet het Nederlands is; dat wil zeggen: kinderen die thuis met hun ouders bijvoorbeeld Turks, Syrisch-Arabisch, Berber, Limburgs, of iets anders spreken. Vanaf pakweg hun vierde (eerder als ze naar een peuterschool oid gaan, of later als ze op latere leeftijd in Nederland komen) gaan zij naar een school waar alle docenten alleen Nederlands spreken, en zij zelf ook alleen maar Nederlands mogen gebruiken. Als ze even hun moedertaal gebruiken worden ze daarop aangesproken: op sommige scholen alleen wanneer ze dat in de klas doen, op andere scholen ook op het schoolplein. Ook de ouders wordt soms verboden hun thuistaal te gebruiken, op de gang bij het uitzwaaien bijvoorbeeld.  

Schaamte

Uit een grootschalig Vlaams onderzoek blijkt dat dit negatieve gevolgen heeft voor kinderen. Meertalig opgroeien kán voordelen opleveren: onderzoek laat zien dat meertalige kinderen bijvoorbeeld gemiddeld beter zijn in 'taakgericht gedrag' (en op bijvoorbeeld tweetalige VWO's worden zulke voordelen volop erkend en benut). Ook in het Vlaamse onderzoek doen meertalige kinderen het gemiddeld wat beter op school, namelijk bij de vakken begrijpend lezen en wereldoriëntatie. Maar dat geldt níet voor de kinderen die aangeven dat ze zich schamen voor hun thuistaal. Als je kinderen consequent verbiedt hun moedertaal te gebruiken, stellen de onderzoekers, krijgen ze het idee dat er iets mis mee is, en gaan ze zich minderwaardig en onzeker voelen. Dat is natuurlijk niet echt een lekker begin van je schooldag. Deze kinderen profiteren niet van hun meertaligheid. 

Onderdompeling

Het tragische achter dit verhaal is dat het allemaal met de beste intenties gebeurt. Docenten en schoolbesturen zijn er heus niet op uit om meertalige kinderen te pesten, of ze te remmen in hun ontwikkelingen. Integendeel: iedere docente en iedere schoolbestuurder die er is, wil alleen maar het allerbeste voor alle leerlingen, dat durf ik wel te stellen. En het idee is dan meestal dat het voor een kind met een andere thuistaal het allerbeste is om zo veel mogelijk Nederlands te horen en te gebruiken.

En daar zit ook zeker wat in. Als ik Spaans wil leren, kan ik er natuurlijk beter zes maanden gaan wonen en heel veel met de locals praten, dan thuis af en toe een rijtje Spaanse woorden stampen. Onderdompeling, zoals die strategie officieel heet, is een goede manier om een taal te leren, en misschien tot op zekere hoogte zelfs wel noodzakelijk om een tweede taal echt te leren gebruiken.

Maar in de praktijk schieten we in het onderwijs weleens te ver door met het onderdompelen. Dan gaat die goede strategie helaas gepaard met een stigma op het gebruik van een andere taal. Juist kinderen, die supermegagevoelig zijn voor sociale verwachtingen, hebben last van dat stigma. Zo kunnen de goede bedoelingen van lieve onderwijzers onbedoeld een averechts effect hebben. 

Wat dan? 

Stoppen met onderdompelen dan maar? Wat is wijsheid? Vorig jaar verscheen een brochure, geschreven door een groep taalonderwijsexperts, met een heleboel goede achtergrond en adviezen. Een van de hoofdlijnen is dat het goed is om meertalige kinderen én hun ouders/leraren/anderen vooral te stimuleren om zo veel mogelijk taal te gebruiken. Nederlands aanbieden en het kind stimuleren het te spreken: top. De moedertaal aanbieden en het kind stimuleren het te spreken: óók supergoed. Kinderen ontmoedigen om welke taal dan ook te gebruiken: beter van niet. 

Natuurlijk kom je als leraar situaties tegen waarin het onhandig is als leerlingen  onderling in een taal zitten te kletsen die jij niet beheerst. Leg die leerlingen dan vooral uit waarom het op dat moment onhandig is - dat andere kinderen op die manier niet kunnen meepraten, bijvoorbeeld. Maar een taal per definitie verbieden of ontmoedigen, dat is gevaarlijk. Meer taal is beter, welke taal het ook is.