Mokkels zijn varkentjes

door Marten van der Meulen

Momenteel volg ik met behoorlijk plezier een vak Oud-Nederlands aan de Leiden Summerschool for Language en Linguistics. Je weet dat je goed zit als je een rilling van genot niet kan onderdrukken bij het horen van de term "Proto-Franconian dialect continuum". Dit vak, expertoïde gegeven door Peter Alexander Kerkhof (die invalt voor Michiel de Vaan), behandelt de vroegste ontstaansgeschiedenis van het Nederlands, vanaf het begin van onze jaartelling (wat tegenwoordig steeds vaker de Common Era wordt genoemd, ter vervanging van het in onze seculariserende samenleving steeds meer achterhaalde Before Christ en Anno Domini). Ik leer er allerhande dingen die ik niet wist, en en passant (in passing, kies zelf uw leentaal) komen er leuke weetjes langs.

Het vak behandelt flink wat etymologie (niet zo vreemd, Michiel de Vaan is daar een Grote Naam in, zie bv. recent dit, dit en dit blog op Neder-l). Mijn lievelingsetymologie tot dusverre is die van mokkel, wat tegenwoordig geringschatting tegen vrouwen uitdraagt, met ondertonen van plompheid, en een nasmaak van ordinairheid. De betekenis van vrouwspersoon is relatief recent (zo ergens in de 17e eeuw), maar het woord zelf is heel erg oud: het komt (waarschijnlijk) van het woord mok(ke), dat zeug betekent (voor de stadsbewoners: vrouwelijk varken). Het woord mokke wordt nog wel gevonden in bepaalde dialecten, en is misschien wel terug te leiden tot het Keltisch. 

Het achtervoegsel -el in mokkel is ook leuk, want dat is eigenlijk een verkleinvorm, zoals -tje en -pje. Vroeger kwam -el dus ook voor, maar dat wordt nu in het Nederlands niet meer gebruikt. Wel is er nog een versteende vorm in het woord hermelijn, en kun je het nog zien in het Duits in Hansel und Gretel, wat correct vertaald werd als Hansje en Grietje. Als dat sprookje in een eerdere fase was ontleend, hadden wij nu misschien ook over Hansel en Gretel gesproken.

Hoe dan ook, zo'n Keltisch woord als mokkel is bijzonder, want we hebben nog maar weinig woorden over uit het Keltisch (een verzamelnaam voor de talen die werden gesproken voordat het Germaans rond het begin van de jaartelling de boel overnam). Eigenlijk hebben we alleen nog wat plaatsnamen, en een klein aantal mogelijke leenwoorden. Voorbeelden zijn waarschijnlijk de plaatsnamen Brielle en Breugel, en wellicht woorden als duin en ijzer. 

Leuk hoor, leren over taal. Dat zouden meer mensen moeten doen! Want, aldus Peter Alexander Kerkhof: taal is als wijn, hoe meer je erover weet, hoe meer je het gaat waarderen. Net als de muziek van Wagner dus. Of Ulysses. Ook zaken die de moeite waard zijn. Gelukkig is het zomer. Neem dus een goed taalboek ter hand, zet Wagner op de Ipod, en deel alle nieuwe taalvondsten vooral met ons hier.