Over de betekenisverwarring die de ontnieter is

Door Sterre Leufkens

De taal: ze wordt bezongen in het mooiste lied, en terecht natuurlijk. Een aspect van taal dat weleens geroemd wordt, is heur logica. In taal kun je de helderste gedachten uitdrukken, kun je redeneren, en zelfs als je niks uitspreekt maar alleen maar taal in je hoofd gebruikt, kun je er de prachtigste rationele argumentaties mee vormen. Nou, dat mag allemaal zo wezen, intussen is taal vaak ook gewoon onhandig, verwarrend, slecht ontworpen, en een bewijs dat het zowel in ons hoofd als daarbuiten één grote chaos is. Case in point: de ontnieter. 

De voorvoegsels on- en ont-, dat weten we allemaal, hebben vaak iets met een tegenstelling te maken. Aardig versus onaardig, Nederlands versus on-Nederlands, en dooien versus ontdooien. O wacht, daar gaan we al. We schreven al eerder dat er eigenlijk twee on(t)s bestaan: eentje die een tegenstelling aanduidt, en een andere, met een andere etymologie, die zoiets betekent als 'beginnen met' (ontdooien, ontbijten, ontroeren). Oké, verwarrend, maar soit. 

Een ander woord dat we vaak gebruiken voor ontkenningen is natuurlijk 'niet'. Een verwarrend aspect aan 'niet' is al meteen dat je het zo vaak tegenkomt in combinatie met 'wel', wat precies het tegenovergestelde betekent. Wat denk je daar wel niet van? Denk je er nou wel of niet iets van? Verwarrend, wel, niet? En dan heeft dat 'niet' óók nog een tweede betekenis, die helemaal niks niet te maken heeft met het ontkennende niet, en dat is die van de wereldveranderende uitvinding van het nieten, ergens een nietje doorheen jassen, je weet wel (of niet). 

(Dat is trouwens op zich al boeiend: waar komt dat woord 'nieten' vandaan? En het 'nietje'? Waarom zou je aan een dergelijke praktische uitvinding een woord toekennen dat al in gebruik is voor zo ongeveer een van de meest basale functies van onze grammatica, namelijk het ontkennen? De etymologiebank vertelt ons dat 'nieten' waarschijnlijk uit het Duits komt, waar Niet (of Nietlein) het woord is voor 'klinknagel', oftewel het soort ding waarmee Jezus al aan het kruis geNiet werd. Een nietje noemen ze in het Duits dan weer een Heftklammer, oftewel een schriftklemmetje (vrij vertaald). Betere term, naar mijn mening, maar wie ben ik.)

Goed. Terug naar die twee verwarrende tegenstrijdige elementen, ont- en niet. Combineer ze, en je krijgt het grootste verwarringsamalgaam ter wereld, die imploderende clusterbom van een woord, de onbegrijpelijkste der voortbrengsels van onze hedendaagse kantoorwereld, dit bewijs voor het onomkeerbare begin van de ondergang des avondlands: 

         de ontnieter. 

Wat is het nou? Kun je ermee nieten of niet? Begin je te nieten of is het welletjes? Welles of nietjes? Mensenkinderen, taal is fantastisch, maar logisch, dat niet.