Een dikke L zorgt voor aandacht

Door Marten van der Meulen

Je kunt in taal op allerlei manieren nadruk leggen: door toonhoogte, door volume, door pauzes, door herhaling. Allemaal genoegzaam bekend, dunkt me. Maar de laatste tijd valt me een nieuwe manier op (hoewel, nieuw: misschien is het allemaal de Illusie van Recentheid): een verlenging van één specifieke medeklinker, te weten de L (die ik even als hoofdletter spel voor de leesbaarheid). Als je een woord nadruk wil geven, omdat het belangrijk is, of omdat je wil laten zien hoe belachelijk het is, dan kun je de L dikker maken: "Ga llopen dan".

Samenlleving

Het doel van de geobserveerde taaluitingen was vaak om iets belachelijk te maken. Dat belachelijke kwam dus tot uiting in een dikke, verlengde L. Voorbeelden:

1. LLaat maar
2. Ga je ook nog over water LLopen zeker
3. Nou LLekker dan
4. Dan kunnen we dat wel doen voor de hele samenLLeving

Ik associeer die verlengde L met een Amsterdams accent, maar dat is misschien meer perceptie dan feitelijke productie. Hoe dan ook heb ik het idee dat de L langer is dan gebruikelijk. Medeklinkers verlengen is zo normaal in taal, dat er zelfs een naam voor is: geminatie (vertweelinging zou je in het Nederlands kunnen zeggen). Er zijn zat talen waarin een korte medeklinker ten opzichte van een lange zelfs een betekenisverschil kan maken (zie Wiki voor eindeloze voorbeelden). Maar in het Nederlands is dat niet zo. Ook bij mijn nadruk-L is niet echt sprake van een verschil in betekenis, maar het is ook weer niet willekeurig, dat wil zeggen: het heeft wel een functie. 

Er gebeurt trouwens nog iets anders bij die nadruk-L: hij wordt op een andere plek uitgesproken dan gangbaar is. De L wordt in mijn uitspraak in ieder geval op twee manieren uitgesproken, afhankelijk van of de klank vooraan of achteraan een woord komt. Zeg maar na: LepeL. Bij mij (en bij jullie vast ook) is de L aan het begin anders dan aan het eind (zie ook Marc van Oostendorps Klankencyclopedie). Die aan het begin spreek je meestal uit met het puntje van je tong tegen de alveolaire rand die iets achter je boventanden zit. Maar bij de nadruk-L krul ik m'n tong, en trek ik 'm iets naar achter. Hij lijkt wel gepalataliseerd (geverhemelted in een al even walgelijke vertaling)!

Testen

Ik moet bekennen: een groot sample voor deze observaties heb ik niet. Sterker nog, ze zijn vooral gebaseerd op de uitspraak van mijn vriendin. Maar bij haar heb ik het dan toch al wel zeker tien keer geobserveerd. Helaas is het moeilijk te eliciteren, en omdat ik haar niet 100% van de tijd opneem (dat wil ze niet, gek genoeg) kan ik mijn observaties niet staven door haar spraak door analyseprogramma PRAAT te gooien. Het is dus voorlopig weinig robuust. 

Sowieso is dit een goed voorbeeld van een fenomeen dat moeilijk te bestuderen lijkt. Gesproken taal is überhaupt al lastig te onderzoeken (het gaat allemaal nogal snel, er is superveel individuele variatie, en je moet het allemaal opslaan of uitschrijven), en dan zeker taal die om wat voor reden dan ook afwijkend is van de standaard. Boze taal, liefdestaal, belachelijke taal: het is heel lastig om het natuurlijk en toch structureel te observeren. Ik zit niet zo in de fonologische en fonetische literatuur, maar dit lijkt me nou typisch een fenomeen waar je een lollig onderzoek naar kan doen (maar misschien weinig ethisch). Bijvoorbeeld door ruzie te maken in de trein naar Leeuwarden, en misschien dat woord te ontfutselen. En dan kijken of de ruzie-L langer is dan de gewone L.

De vraag die rest is natuurlijk of jullie zo'n dikke L ook weleens hebben geobserveerd. Of dat jullie weten wat hier aan de hand is, of dat er al een enorme literatuur over bestaat. Ik hoor het graag. En m'n vriendin ook, want die denkt nu dat ze een enorme idiosyncrasie heeft...