Een tijd geleden schreven we over de vreemde discrepantie die bestaat bij het benoemen van man/vrouw-relaties (m'n mannetje vs het vrouwtje) en het vreemde gebruik van m'n mannetje voor mannelijke baby's. Nu attendeerde mijn kamergenoot Alan Moss (lees ook vooral zijn zeer leesbare stukken over zeventiende-eeuwse reisverhalen) me op een andere vorm: de vriend en ik. Ahum, wat gebeurt hier?
De vriend
Allereerst: waar hebben we het nu eigenlijk over? Het is in principe natuurlijk heel normaal om voorkomens tegen te komen in de vorm de X en ik. De man en ik gingen samen naar binnen: dat is een prima zin, die zou kunnen bestaan. Maar het gaat hier om een specifiek type van deze constructie, waarbij je eerder het bezittelijk voornaamwoord mijn zou verwachten. In plaats daarvan komt er echter een bepaald lidwoord. Zie bijvoorbeeld deze tweet:
De vriend en ik hebben nog geen appartement gevonden maar heb net al op de markt een veel te mooi zeventig jaren oud bijzettafeltje in mintgroen gekocht.Ik word nu al enthousiast als ik denk aan hoe ik alles wil gaan inrichten.— Carmen Quint (@Carmen_Quint) 19 mei 2018
En zie ook deze:
Constateer dat de vriend en ik nog niets hebben gezien van 'Oh oh Cherso'.— Kim-Pauline Post (@KPPost) 10 september 2010
Zie hier voor nog een aantal resultaten. Heel frequent is het (nog) niet, zoals ook een Google-zoektocht laat zien. Toch komt het vaak genoeg voor om niet te spreken van een puur idiosyncratische taaluiting. Er is wat aan het handje!
The boyfriend
The boyfriend
Waar komt dit gebruik vandaan? Ik ben normaal niet zo van de Engelse invloed (die is zelden te bewijzen), maar in dit geval zou er toch mogelijk weleens sprake van kunnen zijn. In het Engels komt the boyfriend and I namelijk veel vaker voor, en bovendien veel langer. Ik herinner me nu ook dat ik in ieder geval één Facebookvriendin heb die dit gebruikt in het Engels (ze heeft jarenlang in Londen gewoond). Het Engels kent daarnaast ook andere verschijningsvormen van de constructie the X and I:
the wife and i decided to hang out in the pool on this hot summer day— tetanus shot fan account (@Sandwho99) 16 augustus 2018
i love her
I’m definitely here for @chrissyteigen’s HBOTD. But the husband and I still favorite @johnlegend’s “Got gauze in my mouth, got gauze in my mouth.”— Thunder Fists (@thunder_fists) 16 augustus 2018
Maar waarom gebruiken mensen deze vormen? Natuurlijk ben ik niet de eerste die hier over nadenkt (maar misschien wel in het Nederlands). Hier wordt geopperd dat het bepaalde lidwoord algemener is dan een bezittelijk voornaamwoord. Als je zegt: Het paard is een nobel dier heb je het over paarden in zijn algemeenheid. Als je zegt Mijn paard is een nobel dier, dan heb je het over één specifiek paard. Hoewel dit een effect is van het gebruik van deze woorden, vraag ik me af of er bij de vriend en ik wel sprake van is. Het gaat tenslotte altijd om een specifieke vriend. En toch speelt dit wel een zekere rol.@HayleyKiyoko The partner and I are so excited to see you and the others tonight! Do you know if you'll be first or second tonight? We'll be rushing from work and don't want to miss a second of your set.— Kai (@Kathalia) 14 augustus 2018
Eufemisme
Ik denk dat er een andere verklaring is: het is simpelweg een eufemisme. Liefde en relaties zijn onderwerpen die gemarkeerd zijn. Je stelt je onmiddelijk kwetsbaar op, en daardoor ervaren mensen het soms als gênant om over te praten. Dat is niet per se mijn mening, je kunt dat gewoon observeren. Je merkt het bijvoorbeeld aan de afwijkende intonatie die mensen gebruiken om 'mijn vriendje' of 'mijn lief' te zeggen. En je merkt het aan de vele vervangende opties die je hebt om vooral de relatie te bagatelliseren: mijn pril geluk, mijn scharrel, mijn fling, mijn bijslaap, mijn seksmarmotje, etcetera.
Door het gebruik van het bepaalde lidwoord maak je je partner dus algemener. Dat werkt misschien verzachtend: het partnerschap is een rol geworden, en dus minder eng. Een andere eufemistische factor kan de toegenomen formaliteit zijn. Dit is een bekende beleefdheidsstrategie. Sterker nog, formaliteit is voor een groot deel waar beleefdheid op gebaseerd is. Beleefdheid wordt gebruikt om bijvoorbeeld iets te vragen waarvoor je je schaamt, of waardoor je gezichtverlies lijdt. Enfin, lees Brown & Levinson er maar op na.
De vriendin?
Nu is het natuurlijk aardig om te kijken of de X en ik n het Nederlands ook een productieve constructie is geworden, net als X is het nieuwe Y, of de X die je wist dat zou komen. Om productief te zijn moeten er andere woorden op de plek van X staan. Nou, het lijkt er wel op, in ieder geval wat betreft vrouw:
De vrouw en ik @ Noordwijk aan zee http://twitpic.com/dacq2— EdithMolmansLigtvoet (@Edithmolmans) 9 augustus 2009
Het was zo tof gisteren, de man en ik hebben besloten dit vaker te gaan doen: etentjes geven.— Nicolleke (@nvandenhout) 14 januari 2018
De partner en ik komt op Twitter in ieder geval niet voor. Maar is het een constructie? Dat weet ik nog niet zo goed. Alle voorkomende gevallen komen ook in het Engels voor, maar men lijkt er niet creatief mee om te gaan wat betreft andere relaties. Scharrel, fling, bijvrouw komen allemaal niet voor. Wat wél voorkomt (tot mijn verrassing) is de relatie en ik, maar daar lijkt maar één echt geval van te zijn:De vriendin en ik zijn vijf jaar samen en dat vierden we gisteren #nystyle bij restaurant #paulies http://yfrog.com/6cpbjj— Didier Punie (@Tjeike) 18 juni 2010
Constructie of niet, het is een interessant geval. De schrijfpartner en ik houden blijven het nauwlettend in de gaten houden.De relatie en ik hadden gekeken hoe een neuspiercing me zou staan— ikea service medewerker (@lievlaai) 8 september 2017
Zou het ook iets te maken kunnen met het onderscheid vervreemdbaar-onvervreemdbaar bezit? In sommige constructies kan het bepaald lidwoord de plaats innemen van een bezittelijk voornaamwoord ('ze kreeg een tas in de handen gedrukt', regionaal 'ik heb me de arm gebroken'). Het gebruik van het bepaald lidwoord zou dan misschien kunnen aanduiden dat de partners een sterkere (onvervreemdbaardere) eenheid vormen.
BeantwoordenVerwijderenIn andere talen is het gebruik van het bepaald lidwoord voor onvervreemdbaar bezit gewoner dan in het Nederlands, maar volgens mij dan weer niet in het Engels.
I was talking to the wife last night......
VerwijderenBij dit onderwerp en vooral bij 'de vriendin' moet ik meteen aan Marcel van Roosmalen denken, die gebruikt dat steevast in zijn NRC-columns, net als 'de dochter(s)'. Het past bij Van Roosmalens manier van schrijver: als observeerder van relatie en ouderschap meer dan als zelf betrokkene. Van Wikipedia begrijp ik dat zijn partner over hem schrijft als 'de man'.
BeantwoordenVerwijderenIk zit me af te vragen hoe de schrijvers zichzelf eigenlijk zien? Als 'ik' of als 'DE hoofdpersoon'. In dat laatste geval zijn die anderen ook maar spelers in hun toneelstukje.
BeantwoordenVerwijderenWat 'de dochter(s)' betreft: ik ken iemand die over haar dochters schrijft en het dan over 'oudo', 'mido' en 'jodo' heeft (OUdtse DOchter, etc.). Dat geeft op een of andere manier een ander gevoel ... alsof dit hun namen zijn. En daardoor voelt het weer minder afstandelijk aan.
Hoe zou dat werken bij drie zoons? Lijkt me geen pretje om oudste of jongste te zijn. Als 'ouzo' krijg je meteen de reputatie van zuipschuit en als 'jozo' wordt misschien alles wat je zegt met een korrel zout genomen .... ;-)
Beetje late reactie, maar een verklaring lijkt me niet zo moeilijk: Het is een ironische distantiëring. Je kunt heel gemakkelijk een lidwoord gebruiken bij dingen: de auto is stuk, ik steek het geld in het huis, in de stereo, naarmate een apparaat minder persoonlijk wordt, is het moeilijker om er een persoonlijk voornaamwoord voor te zetten. Gebruik je dus een lidwoord dan bedoel je het voorwerp in zijn algemeenheid, waar je geen persoonlijke relatie mee hebt. Je zegt niet snel mijn modem of mijn router, eerder de router is stuk dan mijn router is stuk. Heb je nu een router zelf bij elkaar gesoldeerd, dan is het eerder mijn router en uiteraard gaat hij dan ook eerder stuk.
BeantwoordenVerwijderenVerlidwoord je je partner, dan schep je afstand. Eigenlijk niet zo aardig: je maakt van je man of partner een ding. Je neemt ook afstand van het enigszins burgerlijk en ouderwetsch klinkende: m’n man etc. Je bent misschien wel (per ongelukje) getrouwd, maar denk maar niet dat je het bijbehorende burgerlijke denkraam hebt, of de emotionele band of de morele verplichtingen die bij een huwelijk horen. Heb je dus een vriendin (want vrouwen schijnen daarin voorop te lopen, begrijp ik uit de tweets) die over jou praat als de vriend, dan ben je bij deze gewaarschuwd. Misschien tijd om de vriendin in te ruilen voor een exemplaar dat echt je vriendin wordt en praat over jou als haar vriend.