Horeca en hafabra: leve de stapelacroniemen!

door Marten van der Meulen

Ik wist al lange tijd dat het woord 'hafabra' een acroniem is: het is namelijk een combinatie van harmonie, fanfare en brassbandmuziek. Het is een speciaal soort acroniem, omdat niet alleen de eerste letter wordt genomen maar meerdere letters. Hoe leuk is dat! Leuker werd het nog toen ik onlangs leerde dat ook horeca op deze manier gevormd is, namelijk uit hotel, restaurant en café. Wisten jullie dat? En wisten jullie dat er meer van dit soort acroniemen zijn, maar dat ze tot vandaag geen groepsnaam hadden?

Acroniem of afkorting?

Sowieso is altijd een puntje wat een acroniem nou precies is. Ik heb altijd geleerd dat een acroniem een verzameling letters uit verschillende woorden is, die je kunt uitspreken als een nieuw woord. Bijvoorbeeld RIAGG, wat staat voor Regionale Instelling voor Ambulante Geestelijke Gezondheidszorg (bestaat dat eigenlijk nog?) of GIF, wat staat voor Graphic Interface Format.

Als die twee voorbeelden afkortingen waren geweest, dan had je ze uitgesproken als Er Ie Aa Ge Ge en Ge Ie Ef. We doen dit bijvoorbeeld met NS (niemand die ik ken zegt ns als in 'we moeten weer 'ns afspreken), of met TU (technische universiteit). Grappig genoeg kán TU dan wel weer als acroniem worden gebruikt: vrienden van mij die in Delft hebben gestudeerd hebben het altijd over de tuu. Onze eigen naam, Milfje, kan trouwens ook als acroniem worden gelezen (ook al is dat niet per se waar het voor staat).

ANS

Verwarrend genoeg houdt de Algemene Nederlands Spraakkunst (ANS) een andere indeling aan. Zij zegt dat acroniemen een overkoepelende naam is voor toegepaste afkortingen. Wat ik als afkorting ken, noemen zij een initiaalwoord. Volgens mij gaat het dan niet zozeer over de uitspraak, maar over het feit dat zo'n initiaalwoord zich morfologisch gedraagt als een 'gewoon' zelfstandig naamwoord. Dat betekent dat het bijvoorbeeld een lidwoord krijgt (De NS) of dat het een verkleinvorm kan krijgen (een bh'tje). Dit onderscheid ze (denk ik) van 'echte' afkortingen zoals t.z.t., waarvan je de letters apart uitspreekt en dat zich niet als een woord kan gedragen. Tenminste, in principe niet, hoewel ik 'een svp'tje' nog wel als mogelijk beschouw (niet dat ik het ooit ben tegengekomen). 

Recursief acroniem

Hoewel de ANS mijn categorie acroniemen als letterwoorden benoemt, bestaat er (teleurstellend genoeg) voor de groep horeca-hafabra geen naam. Ik stel daarom bij deze stapelacroniem of opsommingacroniem. Die eerste term leest lekkerder, maar mijn gewaardeerde kamergenoot Alan Moss wees me erop dat dit misschien verwarring oproept met een andere groep acroniemen, de zogenaamde recursieve acroniemen (volgen jullie het nog?). Dat zijn acroniemen of letterwoorden waarbinnen één van de letters OPNIEUW voor datzelfde acroniem staat. Ongelooflijk bizar en verwarrend, maarja, je hebt van die mensen die zich gewoon echt vervelen. Ik gebruik deze niet dagelijks, maar bijvoorbeeld GNU (een besturingssysteem) is redelijk bekend. GNU staat hier voor 'GNU's Not Unix'.

Opsommingacroniem

Hoe dan ook, de ANS noemt nog een klein aantal stapelacroniemen, namelijk de volgende:

• doka - donkere kamer
• minco - minderwaardigheidscomplex
• sofi-nummer - sociaal-fiscaal nummer
• tehatex - tekenen, handvaardigheid en textiele werkvormen 
• trafo - transformator
• vlizotrap - vliering + zoldertrap

Ik moet zeggen dat ik doka wel kende, en sofi-nummer natuurlijk ook, en dat ik vlizotrap ook weleens had gehoord. Maar tehatex en minco lijken me toch nogal verouderd. Daarom, zeker in de wetenschap dat de ANS aan een opfrisbeurt bezig is: hier een paar nieuwe stapelacroniemen. Als jullie meelezen, aub ook credits voor de term aan mij geven dank u.

• Vinex - Vierde Nota Ruimtelijke Ordening Extra (dit is een gedeeltelijk stapelacroniem omdat van nota alleen de eerste letter wordt gebruikt. 
• kliko - Klinkenberg Koster. Dit is (hou je vast) eigenlijk een stapelacroniem-eponiem, want het is een object dat is vernoemd naar de namen van de uitvinders.
• Wifi - wireless fidelity (kijk maar). En dus natuurlijk ook
• Hifi - high fidelity
• lupa - lunchpakket (dit schijnt in het leger gebruikelijk te zijn, dank aan Johannes)

Er zijn er vast meer, zeker in de categorie bedrijfsnamen en dergelijk. Kom er dus maar in met al uw uitbreidingen!