Wat is de irritantste taalfout in het Nederlands?

Vrijwel iedereen irriteert zich aan bepaald taalgebruik. Neem die zin bijvoorbeeld al: veel mensen zullen zeggen: “Nee, het is “ergert zich”, irriteren is niet wederkerend”. Zo zijn er nog ettelijke voorbeelden te noemen. Maar het gekke is: niet iedereen valt dezelfde dingen op. Sterker nog: sommige mensen worden helemaal gek van bepaald gebruik, terwijl het anderen niks kan schelen. Daarom deed Milfje  (met hulp van 2 studiegenootjes*) onderzoek naar wat mensen echt het allerirritantst vinden.

Wat we deden is het volgende. We kozen 15 zinnen uit, met daarin een of meer woorden of grammaticale constructies waarvan we wisten dat ze een punt van debat zijn. Zeer behulpzaam hierbij was de website van OnzeTaal, maar daarover later meer. Vervolgens maakten we hiervan een survey, en nodigden we Facebookvrienden uit om de survey in te vullen. We wilden weten of mensen de zin geschikt vonden voor informeel of formeel gesproken taal, of zelfs voor informeel of formeel geschreven taal. De resultaten waren op z'n minst spectaculair te noemen.

Even kort wel een disclaimer: de methodologie was zeer zeker niet zo best. Er zaten bijvoorbeeld geen zinnen tussen zonder issues, dus mensen wisten dat er altijd wel iets was. Daarnaast was het niet altijd duidelijk of mensen commentaar gaven op wat wij als issue zagen, of dat ze iets anders niet zo mooi vonden. Ook was de indeling in formeel/informeel en schrijf-/spreektaal niet zo subtiel, en was het moeilijk om de resultaten te presenteren op een manier waaruit goed bleek wat mensen nou echt van de problemen vonden.

We legden de volgende 15 zinnen voor:

1. Hun hebben samen een nieuwe broek gekocht.

2. De jongens hebben het boek uiteindelijk aan hun gegeven.

3. Doordat Jan gespiekt had, moest hij de hele toets overnieuw maken.

4. Na een dag in Walibi te hebben doorgebracht zei Omar, ''Ik heb een hele      leuke dag gehad.''

5. Maarten had met een meisje gezoend terwijl hij haar naam geeneens wist.

6. Plotseling besefte Rikky-bobby zich dat hij veel te laat was.

7. Courtney irriteerde zich mateloos aan Antons gedrag.

8. Een groot aantal mensen zijn vorige week als een tornado door Haren getrokken.

9. Ulrik keek loensend naar het meisje die net de hoek om kwam lopen.

10. Het was moeilijk communiceren met het vriendinnetje van Bertrand die niet kon lezen of schrijven.

11. Melvin-Kees moest op het laatste moment zijn essay nog uitprinten.

12. Priscilla-Fleur vond het wel relaxed om XTC te gebruiken tijdens Masters of Hardcore.

13. Sheni'qua was niet alleen kreupel en lelijk, ze was ook enigst kind.

14. Op de vraag van de juf of iedereen zijn spullen mee had, antwoorde Barry: ''Ik heb mijn boek niet bij.''

15. Helaas was Corky's nieuwe huis vele malen kleiner als zijn oude huis.

De resultaten waren fijn. Om die allemaal te bespreken gaat een beetje ver, maar wat interessant is, is dat er een paar gebruiken vrijwel door iedereen fout werden gevonden (vooral hun als onderwerp en kleiner als) maar dat er ook een groot aantal gebruiken niet als fout werd ervaren, zoals uitprinten en hele leuke dag. Taalverandering waar we bij zitten? Of gaat het meer om een algemene houding van mensen t.o.v. taal: tolerantie aan de ene kant, tegenover streng vasthouden aan de regels aan de andere kant? Want de grap is natuurlijk dat geen van deze voorbeelden echt "fout" is. Taal is geen wet. Er zijn alleen normen, en situaties waarin je wel of niet een bepaald woord kunt gebruiken.

Uitprinten is trouwens een interessant geval. Ongeveer 10% van de ondervraagden vond dit woord nooit correct, vermoedelijk omdat ze hier een contaminatie in zien, vergelijkbaar met optelefoneren (opbellen+telefoneren=optelefoneren). Maar, als we het taaladvies van OnzeTaal mogen geloven, gaat het hier niet om een contaminatie, en is het gebruik dus goed. Het zou interessant zijn om hierover met mensen in discussie te gaan: als je weet dat het dus "correct" is om dit woord te gebruiken, zou je dat dan ook doen?

Wat ook interessant was, was dat er geen enkel patroon lijkt te ontdekken in wat mensen wel en niet vervelend vonden. Zoals gezegd waren er dingen die irritanter werden bevonden dan andere dingen, maar er was geen patroon: iemand kon besefte zich goed vinden en irriteerde zich niet goed, maar ook vice versa. En dat is natuurlijk best gek, want we hadden verwacht dat er misschien een duidelijke lijn in zou zitten. Overal is die lijn wel te zien (namelijk dat men hun als onderwerp vervelender vindt dan uitprinten) maar niet binnen de antwoorden van een proefpersoon.

De sociolinguistiek leert ons dat er vrijwel altijd een patroon te ontdekken is in schijnbaar vrije variatie. Aan ons dus de taak om dat ook hier te ontdekken. Maar misschien is het inderdaad zo dat het willekeurig is. Maar vraag het jezelf, lieve lezer, gewoon ook eens af: wat vind ik ergerlijk? Waaraan irriteer ik me? En vooral: waarom?! 

Informatie over vrijwel alle "fouten" is terug te vinden op de website van Taaladvies. 

*Rink Mazee en Linda Valko