Er is een grote hoeveelheid themadagen en -weken beschikbaar voor ons lieve burgers. Van Dierendag (4 oktober) tot Boekenweek (in maart) tot Proefdierendag (24 april). Daar kun je verder van vinden wat je wil, maar al die dagen hebben over het algemeen één ding gemeen: ze zijn taalkundig gezien niet bijster interessant, want allemaal samenstellingen of doorzichtige frasen (zoals Dag van het Handvest van de Verenigde Naties op 26 juni). Veel interessanter zijn themamaanden, en daar hebben we er tegenwoordig (voor zover ik weet) al drie van: Steptember, Stoptober, en Movember. Want waar gaan DIE nou weer over?!
De kleinste verandering: alleen een t'tje zwischendurch. Als je je hebt opgegeven, committeer je je de hele maand september aan 10.000 stappen per dag. Dat klinkt veel, maar gemiddeld lopen mensen iets van 6000 stappen per dag, dus dat is is 40% meer, dus dat is nog steeds veel. We doen het voor (of liever gezegd tegen) cerebrale parese, een bewegingstoornis.
Twee letters erbij aan het begin en een verandering van p naar k. Deze maand heeft de meeste mutaties. Daarnaast is het ook niet een maand waarin geld wordt opgehaald om onderzoek te doen. Het gaat niet om anderen, het gaat om jou. JIJ moet stoppen. Met roken wel te verstaan. Het lijkt misschien in eerste instantie een beetje vreemd, want een maand stoppen, daar heb je toch niks aan? Toch zegt de site dat mensen die een maand stoppen meer kans hebben ook echt te stoppen, dus prima!
Dit is de bekendste van de drie, het is de pretentieuste ("Gebruik de kracht van de snor om gesprekken over de gezondheid van de man te starten"), maar het is ook de vreemdste. Zoals Wikipedia al zegt, is ook dit woord een portmanteau, van moustache en november, met dus alleen een n=m mutatie. In dit rijtje van drie is het een uitzondering, omdat het ten eerste geen herkenbaar eerste woord oplevert (mo?), en ten tweede het originele eerste woord dus ook niet meer herkenbaar is (moustache). Het zou ook over movies, of moving house kunnen gaan. Overigens haalt men geld op voor onderzoek naar prostaatkanker.
Goed, movember is dus misschien moeilijk te herkennen op het eerste gezicht, maar er zijn wel degelijk vormregels te extraheren uit dit sample, namelijk de volgende:
- alleen het eerste deel mag worden aangepast (dus geen januaros)
- je mag blijkbaar niet al te veel letters veranderen (dus geen bloinkvember)
- de maand moet herkenbaar blijven (dus geen Taart)
Daarom, vrees dus niet: het zal allemaal zo'n vaart niet lopen als met de Dagen van Dingen, want er zijn veel maanden niet geschikt voor een dergelijke portmanteau-behandeling. Want stel dat je van Maart de Maand van het Eten van Taart zou willen maken. Dan zou het... Taart worden. Dat werkt niet. En ook Fibroseri is dunkt ons onacceptabel (men zou dan iets doen over fibrose). Interessant zou zijn of mensen Fibruari wel acceptabel zouden vinden. Maar een dergelijke naam is niet alleen qua vorm niet waarschijnlijk, maar ook qua betekenis.
Er is namelijk ook nog een semantische regel, namelijk dat het woord wel te maken heeft met wat je wil dat er gebeurt (je gaat lopen, je gaat stoppen, je gaat je snor laten staan), maar dat de naam van het doel dus niet direct herkenbaar is. Stoptober zou net zo goed over stoppen met drinken kunnen gaan. Om die reden zou Fibruari dus een afwijking van het systeem zijn. Eerder zou je dan dus bijvoorbeeld Blauwgustus krijgen, waarin iedereen een maand lang in het blauw gekleed gaat om aandacht te vragen voor fibrose.
- alleen het eerste deel mag worden aangepast (dus geen januaros)
- je mag blijkbaar niet al te veel letters veranderen (dus geen bloinkvember)
- de maand moet herkenbaar blijven (dus geen Taart)
Daarom, vrees dus niet: het zal allemaal zo'n vaart niet lopen als met de Dagen van Dingen, want er zijn veel maanden niet geschikt voor een dergelijke portmanteau-behandeling. Want stel dat je van Maart de Maand van het Eten van Taart zou willen maken. Dan zou het... Taart worden. Dat werkt niet. En ook Fibroseri is dunkt ons onacceptabel (men zou dan iets doen over fibrose). Interessant zou zijn of mensen Fibruari wel acceptabel zouden vinden. Maar een dergelijke naam is niet alleen qua vorm niet waarschijnlijk, maar ook qua betekenis.
Er is namelijk ook nog een semantische regel, namelijk dat het woord wel te maken heeft met wat je wil dat er gebeurt (je gaat lopen, je gaat stoppen, je gaat je snor laten staan), maar dat de naam van het doel dus niet direct herkenbaar is. Stoptober zou net zo goed over stoppen met drinken kunnen gaan. Om die reden zou Fibruari dus een afwijking van het systeem zijn. Eerder zou je dan dus bijvoorbeeld Blauwgustus krijgen, waarin iedereen een maand lang in het blauw gekleed gaat om aandacht te vragen voor fibrose.
Leuk he, allemaal van dit soort regels extraheren? Ook dat doen taalkundigen. Dat met die regels, dat zou je bijvoorbeeld ook als restricties kunnen opschrijven, en dan kom je weer in de buurt van Optimaliteitstheorie. Maar dat is een ander verhaal en moet een andere keer verteld worden.
Een porte-manteauwoord kende ik niet. De Van Dale geeft bij porte-manteau alleen de betekenis van een staande kapstok. Op Wikipedia wordt de taalkundige betekenis uitgelegd met allerlei voorbeelden.
BeantwoordenVerwijderen<< Een porte-manteauwoord, portmanteau, hypogram, woordvermenging of kofferwoord is een neologisme waarin twee of meer bestaande woorden naar de vorm worden gecombineerd in een betekenis die betekeniselementen van alle originele woorden bevat. In feite is het een soort contaminatie, maar dan bewust gecreëerd. >>
Wikipedia is ook een porte-manteauwoord van wiki en encyclopedia.
http://nl.wikipedia.org/wiki/Porte-manteauwoord
En laat ik nu net zo'n nieuw kofferwoord in het nieuws aantreffen. Koningin Máxima heeft vanmiddag het nieuwe microbenmuseum Micropia in Artis geopend ...
Als je eenmaal weet wat het is, kom je ze overal tegen.
VerwijderenEn letterlijk vertaald is porte-manteau dan volgens mij 'een haven voor jassen'.
BeantwoordenVerwijderenDat is niet juist.
Port=haven, 'porte' komt van porter=dragen. Dat is precies wat een kapstok doet.
Bedankt voor de correctie. Nog gekeken en porter betekent inderdaad dragen, maar ook vervoeren. Mogelijk vandaar in ieder geval in het Engels de betekenis van koffer en in het Frans ook valise? Maar waarom je dan juist jassen vervoert? En met een portemonnee kun je munten meedragen en vervoeren. Ook port/porto is verwant.
VerwijderenHeel kort nog, porte-manteau zal dan eerst kapstok zijn genoemd en later de verschoven betekenis van koffer ... Ga ik niet uitzoeken.
BeantwoordenVerwijderenHet OED zegt: < Middle French, French portemanteau officer who carries the mantle of a person in a high position (1507 in Middle French), case or bag for carrying clothing (1547), clothes rack (1640) < porte- porte- comb. form + manteau manteau.
VerwijderenDus het kwam beide van de man, die zowel als kapstok als koffer kon worden gezien. Het Engels nam blijkbaar vooral de koffer-betekenis over, in het Frans bleef blijkbaar alleen de kapstok-betekenis bestaan,
Verrassend. Ik ben niet verder gaan zoeken om niet nog meer verkeerde uitspraken te doen. Maar voor wie de linkjes niet heeft bekeken, plaats ik hieronder de zin waarin Lewis Caroll het voor het eerst gebruikte.
Verwijderen'It’s like a portmanteau – there are two meanings packed up into one word’
En nu dacht ik eerst dat hij doelde op port(e) en manteau als twee woorden, maar hij doelt kennelijk op de dubbele betekenis van de dragers van mantels en de koffer, of koffer en kapstok? Mm.
Wat in Franse woordenboeken gekeken en het gaat daar primair om een kapstok, wel soms verouderde verwijzingen naar de legerterm, maar nergens een synoniem met valise. In het stuk van dbnl wordt nog wel een 'mot-valise' genoemd. En dat zal dan mogelijk een latere import-vertaling zijn van het Engelse 'portmanteau word'. Ik ben heel voorzichtig, maar geef het toch nog even mee.
Lewis Carrol heeft het over alleen de koffer, niet over de kapstok, noch over de officier. De betekenis van koffer was op dat moment de enige gangbare in het Engels. Zulke koffers bestonden uit twee delen, net als de woorden waar hij het over heeft.
VerwijderenHartelijk dank voor dit verlossende antwoord. Ik was vanaf het begin verdwaald in een hardnekkige tunnelvisie, omdat ik ervan uitging dat in de vorm het woord portmanteau een vervlechting zou zijn van twee betekenissen. En dan zag ik aanvankelijk -enigszins begrijpelijk- port (zonder e) aan voor haven. Maar het is dus een analogie met een speciaal soort koffer. Had ik ook maar in de OED moeten kijken. En over de koffer staat daar:
Verwijderen'A large travelling bag, typically made of stiff leather and opening into two equal parts.'
Ik weet hoe zo'n koffer eruit ziet.
Aangezien een portmanteau dus typisch Engels is, zou ik het woord niet meer vertalen met porte-manteauwoord, dat in het Nederlands verwijst naar een kapstok. Heel iets anders. Kofferwoord kan dan wel.
Mijn handen jeuken om de Wikipedia aan te passen die spreekt van porte-manteauwoord, en om ook de simpele verklaring over de koffer met twee openingen toe te voegen, maar door slechte ervaringen uit het verleden begin ik er niet aan.
Hoe dan ook, ik heb er hopelijk van geleerd.
Mogen simpele opmerkingen ook? In stoptober verandert de k in een p en niet andersom.
Verwijderen