Is het Nederlands in gevaar? Het boek.

Kort geleden bespraken we hier Die taal, die weet wat, van Eminente Grijze Taalkundige Jan Stroop. Zo mogelijk nog Eminenter en Grijzer is prof. dr. Cor van Bree, schrijver van standaardwerken zoals HistorischeTaalkunde en De Geschiedenis van het Nederlands, kenner van de dialecten van Zuid-Holland en Katwijk, en ondanks zijn inmiddels gevorderde leeftijd van 82 nog steeds docerend aan de Universiteit Leiden. Ook hij bracht onlangs een boek uit, met de prikkelende titel: Het Nederlands in gevaar? Laat duidelijk zijn dat het antwoord nee is. Laat ook duidelijk zijn dat dit een boek is, dat velen zouden moeten lezen, maar waarvan Milfje zich afvraagt of dat gaat gebeuren.

In Het Nederlands in gevaar? bespreekt van Bree in 18 hoofdstukken verschillende vragen over het Nederlands. De hoofdstuktitels hebben ook echt de vorm van een vraag, waarbij de subtitel het antwoord is. Dat lijkt een gevalletje spoilers te zijn, maar eigenlijk prikkelt het alleen maar meer. Sommige van de vragen zijn echte Hete Hangijzers: is het Nederlands in gevaar, door leenwoorden, dan wel door allochtonen? Wat zijn taalfouten? Het zijn kwesties die leven onder de mensen, gezien de overvloed aan alarmerend 'nieuws' over verslechterend taalonderwijs en 'fouten'-sites als Taalvoutjes. Alle goede bedoelingen ten spijt doen zij eigenlijk nooit wat Van Bree wel doet: de wetenschap inzetten om hun ideeën kracht bij te zetten.

Van Bree legt bijvoorbeeld geduldig uit, wat de relatie is tussen “taalfouten”, regionalismen, en de ontwikkeling van de standaardtaal. Daarnaast legt hij uit waarom we eigenlijk spelfouten maken, en waarom dat eigenlijk geen taalfouten zijn, of waarom er in ieder geval andere mechanieken bij betrokken zijn. In veel gevallen probeert Van Bree vooral te sussen; zo roept hij in het geval van spelfouten op tot luchthartigheid (niet in de zin van erom lachen, wel in de zin van er niet zo zwaar aan tillen). Naast de meer hete hangijzers heeft Van Bree ook veel plek ingeruimd voor meer historische onderwerpen, zoals waar onze woorden vandaan komen, waar onze sterke werkwoorden vandaan komen, en of het Fries en het Vlaams aparte talen zijn. 

De laatste twee hoofdstukken gaan niet meer zozeer in op prangende kwesties, maar richten zich meer op het onderzoek dat Van Bree altijd heeft gedaan naar dialecten. Het geeft een zeldzaam kijkje in de keuken van de veldwerker. Je kunt natuurlijk ook Het Bureau lezen, maar daar wordt met een stuk minder liefde verteld over het veldwerk. Het is vooral in deze laatste twee hoofdstukken dat we de Mens Van Bree zien, maar het fijne aan het boek is dat hij ook op andere momenten om de hoek komt kijken. Ook hij ergert zich namelijk (als persoon) aan het gebruik van sale voor uitverkoop, maar hij weet (als taalwetenschapper) dat leenwoorden komen en gaan, en dat ze zeker geen bedreiging zijn voor het Nederlands.

Al met al hebben we te maken met een genuanceerd, prettig leesbaar boek, waarvan je hoopt dat alle mensen het zouden lezen, en dan vooral zij die zeuren over taal zonder er de ballen van te begrijpen - excusez les mots. Toch denken wij dat dit helaas niet zal gebeuren. Dat heeft met de vorm van het boek te maken, dat namelijk vooral als een leerboek, als een schoolboek leest. De hoofdstukken zijn lang, en ondanks dat er weleens een kader is met wat zijsprongen nader uitgelegd, is het toch vooral één lange lap tekst. Daarnaast is de hoeveelheid informatie die op de lezer afkomt vaak nogal gecondenseerd. Zo legt Van Bree in 3 bladzijden uit hoe het zit met de taaldiversiteit in de wereld, en met de relatie tussen vorm en inhoud. Wij hebben geen lekenbril, maar we kunnen ons voorstellen dat dit nogal snel gaat. De zogenaamd leek, voor wie het boek juist zo veel interessante stof bevat, zal het daardoor vermoedelijk niet uitlezen, en dat is superjammer.

Desondanks hopen we dus dat iedereen dit boek koopt. Van Bree's doel is duidelijk: meer kennis voor alle mensen, zodat mensen niet alleen maar op hun eerste intuities afgaan bij taaloordelen. Wij staan dat ook van harte voor, en hopen dus dat dit boek breed zal worden gelezen.