Hoe heet dat *)^&$^ leesteken?

Ja dames en heren welkom bij deze speciale aflevering van Hoe Heet Dat Leesteken? Het vraagteken ? , de komma , , de puntkomma ; , en zelfs het ape(n)staartje @ zijn bij iedereen bekend, maar er zijn er nog veel meer, waarvan IK in ieder geval niet wist hoe ze heten. Daarom neemt Milfje jullie mee naar de wondere wereld van de leestekens, met een lijstje (want dat hadden we ook al een poos niet gedaan). Echt, je staat ervan te kijken wat er allemaal niet bestaat!

Waarom leest niemand over taal?

We bespraken onlangs Het Nederlands in gevaar? van Cor van Bree. Dit boek sluit aan in een lange traditie van intelligente, goedgeschreven, wetenschappelijk onderbouwde boeken over taal. Voorbeelden hiervan zijn o.a. het Groot Leenwoordenboek van Nicoline van der Sijs en Verandering en Verloedering van Hans Bennis, Leonie Cornips en Marc van Oostendorp. Maar het lijkt wel alsof niemand die boeken leest! Als je gaat kijken in de reacties op een willekeurige post van Onze Taal bijvoorbeeld, dan blijven mensen klagen over taalverloedering. Waarom, als die mensen zich hier zo'n zorgen over maken, verdiepen ze zich niet in het onderwerp?

On = slecht, of juist niet?

Het voorvoegsel on- heeft best een concrete betekenis: het betekent dat je het tegendeel moet nemen van dat waar het aan vast zit. Dus je hebt aangekondigd en onaangekondigd, gaar en ongaar, schadelijk en onschadelijk. Maar! Maar! We hebben ook: onguur, onstuimig, en ontdooien. Onguur is min of meer hetzelfde als guur, stuimig bestaat niet, en ontdooien is toch eigenlijk ontvriezen?

Cool was al cool in 1933!

Iedere generatie heeft haar eigen woorden om uitdrukking te geven aan enthousiasme: gruwelijk, cool, gaaf, lauw, mieters, puik… Het lijkt alsof die woorden heel snel opkomen en ook heel snel weer verouderen, maar dit stukje uit Times Magazine laat zien dat ze vaak al een stuk langer bestaan dan je zou denken. Bij ieder (Engels) woord dat op enig moment zoiets als ‘awesome’ is gaan betekenen, zie je het jaartal waarin het voor het eerst in die betekenis werd gebruikt. Het blijkt dat epic al in 1983 werd 'uitgevonden', awesome in 1980, cool al in 1933, hot zelfs als in 1845 (da’s grappig toch, hot en cool betekent ongeveer hetzelfde!) en fine zelfs al in 1440!

Wanneer is een taal echt bedreigd?

In de anglicismeverkiezing raakten we vaak verzeild in discussies over het Nederlands: wordt dat nou bedreigd door het Engels of niet? Mensen doen veel voorspellingen, als: straks is al het onderwijs in het Engels, straks gaan ouders hun kinderen Engels opvoeden, het kan snel gaan, kijk maar naar het Iers (slechtste argument ooit overigens, kijk maar). Wij onderkennen best dat het Engels steeds meer domein verwerft, en dat dat potentieel een bedreiging kan zijn voor het Nederlands (unlike leenwoorden - die doen het Nederlands geen kwaad). Maar wanneer is een taal nou echt bedreigd? Laten we een voorbeeld bekijken: het Lokono.

Milfje leest en geniet: de (voeg-)woorden van Reve

Weet u nog dat Milfje blogde over de taal van Couperus? Kijk, dachten we hierzo in het hoofdkwartier, dat kan dus met veel meer schrijvers. Die hebben namelijk vaak, zo niet altijd, echt een eigen stijl. Zo is daar bijvoorbeeld een van onze lievelings: Gerard Reve. Veel van onze geinterviewden door de jaren heen (bv Marc van Oostendorp en Aleid Truijens) schreven dat zij het taalgebruik van Reve inspirerend vonden. Ook Bertrand Abraham, die Op Weg naar het Einde vertaalde in het Frans, vindt het geweldig. Wat valt er op aan Reves taal? Waaraan herkennen we zijn stijl? En waarom is het zoo weergaloos?

Too soon bassoon

Wie kent ze niet: rijmcombinaties, zoals Weinig Kans Hans, en Dacht Het Niet Piet. Je hebt een zin of een zinsdeel, daar plak je een rijmend woord achter,  en klaar is je lekker bekkende frase. Vergelijk ook Paul Simon's liedje 50 ways to leave your lover voor Engelse voorbeelden. Meestal kun je van zulke spreektalige constructies wel voorbeelden op het internet vinden. En inderdaad, weinig kans hans is zeker wel te vinden. Maar! Ja! Maar! Nu gebruiken wij in het Milfje hoofdkwartier dus ook een uitdrukking, die nog helemaal niet voorkomt op het internet. Ja, je hoort het goed: Milfje is uber-ultra-kilo-hip. Waar gaat het om? Zie onder de breek (of in de titel...)!

Een rabona, of een Seedorf doen.

Een van de redenen dat mensen woorden vervangen, is omdat het nieuwe woord korter is. Die langere uitdrukking kan dan nog zo mooi zijn, we willen efficientie in onze communicatie en daarom zijn korte woorden beter (en nee, dat is geen modern verschijnsel-we-gaan-allemaal-naar-de-haaien, dat is een van de basisprincipes van taal. Kijk maar eens hier naar het lijstje van meest voorkomende woorden in het Nederlands). Laatst kwam ik hier een schitterend voorbeeld van tegen, in een verslag over voetbal. Blijkbaar is hét hippe ding van voetbaljaar 2014 om een goal te scoren door de bal achter je standbeen langs te schieten. Kijk, Lamela doet het hier, en een of andere dude van Worcester City doet het hier, en James Rodriguez doet er hier eentje zonder doelpunt maar toch schitterend. Hoe heet dit? Een rabona.

En wensche tot bessluijt een saliche neije jaere

door Marten van der Meulen

Welkom in het nieuwe jaar! Vuurwerk, oliebollen, champagne en een fikkie stoken op het strand: het Oudejaarsfeest staat bol van de tradities. Maar er is ook een taaltraditie verbonden aan dit feest: die van de nieuwjaarswens. Tegenwoordig zeggen we vooral gelukkig nieuwjaar, de beste wensen, of fijne jaarwisseling. Maar hoe deden ze dat vroeger? Marten¹ keek naar nieuwjaarswensen in brieven uit de 17e en 18e eeuw.

Door Sterre Leufkens - Een korte samenvatting van mijn proefschrift: Transparency in language. A typological study

Naar aanleiding van dit bericht in De Volkskrant verschijnen op internet allerlei meningen over mijn proefschrift. Hartstikke goed dat er flink gediscussieerd wordt, maar uiteraard zijn er ook enkele misverstanden, die gedeeltelijk voortkomen uit het feit dat men zich baseert op een artikel in de krant, dat weer gebaseerd is op een stuk in Onze Taal, en niet weet wat er in het proefschrift zelf staat. Hieronder een superkorte samenvatting van mijn proefschrift, inclusief reacties op veelvoorkomende misverstanden.





NB: Dit stuk en het hier beschreven proefschrift zijn geschreven door Sterre Leufkens, de helft van schrijversduo Milfje Meulskens.

NB2: Voor de visueel ingestelde mens is hier nog een uitstekende samenvatting van mijn proefschrift te vinden in de vorm van een videoblog, door prof. Marc van Oostendorp.