Nederlands is de taal van werk

door Marten van der Meulen

De afgelopen maanden heb ik, samen met een aantal collega's van het Meertens Instituut en de Universiteit Gent (met name Fieke van der Gucht) hard gewerkt aan Staat van het Nederlands. Het doel van dit project: het in kaart brengen van de taalkeuze van inwoners van Nederland en Vlaanderen. Afgelopen vrijdag werden de eerste resultaten bekend gemaakt door de Taalunie, de opdrachtgever van het onderzoek. We schreven een rapport over de taal van het bedrijfsleven, dat hier beschikbaar is. Er stond een kort stukje over het rapport in NRC (letterlijk ons persbericht + links naar 2 semi-ongerelateerde stukken). Maar ik wil toch ook zelf even vertellen over het project: wat de eerste resultaten zijn, waarom die belangrijk zijn, en waarom dit onderzoek belangrijk is. 

Waarom is dit onderzoek zo belangrijk?

Staat van het Nederlands (StaatNed) is ontzettend belangrijk onderzoek. Dat is geen eigenborstklopperij: ik heb het onderzoek alleen maar helpen uitvoeren, de Taalunie heeft het bedacht. Het is zo belangrijk omdat we op dit moment verbijsterend weinig weten over de taalkeuze van mensen in Nederland en Vlaanderen. En juist die taalkeuze, die is van groot belang. Die zegt iets over integratie, over identiteit, over cultuur, over wat mensen belangrijk vinden. Niet alleen van mij als 20e generatie Hollandse kaaskop, maar juist ook van recente en minder recente migranten is het bestuderen van taalkeuze meer dan de moeite waard. Schakelen migranten over op Nederlands, en zo ja, wanneer? Bovendien: als we weten welke talen door wie in welke situatie worden gebruikt, dan kunnen we bijvoorbeeld gerichter onderwijs aanbieden. Maar we weten dan ook of het Nederlands mogelijk op termijn aan gebruik inboet ten opzichte van bijvoorbeeld het Engels.

Hoe is dit onderzoek gedaan?

Op dit moment wordt er best veel incidenteel onderzoek gedaan naar taalkeuze. Vooral het hoger onderwijs en de wetenschap zijn wel onderwerp van rapporten over taalkeuze. Aan de hand daarvan worden allerlei doemscenario's voor het Nederlands voorspeld. Maar hoger onderwijs en wetenschap zijn slechts een deel van het plaatje: ook taalkeuze thuis, in de media en overheid spelen een uiterst belangrijke rol. Bovendien moet er longitudinaal en structureel onderzoek worden gedaan. Je kunt niet zeggen dat iets minder wordt als je niet weet hoe het eerst was, en ook kun je niet alleen anekdotisch bewijs gebruiken.

Daarom hebben wij binnen StaatNed een enquête uitgezet. Deelnemers werden bevraagd over hun taalkeuze in een veelvoud aan situaties, van een gesprekje met je buren tot de website van hun werk en de boeken die ze lezen. De cijfers die hieruit naar voren komen worden bovendien vergeleken met dataverzamelingen van de onderzoekers zelf. Wat wij allemaal hebben bekeken is te veel om hier op te noemen, maar onder het volgende kopje is in ieder geval een voorbeeld te zien.

Specifiek voor het bedrijfsleven maakten we het onderscheid tussen interne en externe communicatie. Intern betekent: welke taal gebruik je met collega's en je baas, gesproken en geschreven? Extern omvat taalkeuze met klanten, de website, jaarverslag, reclame en vacatures.

Bevindingen

Goed, jullie zitten natuurlijk op het puntje van je stoel: hoe is het met de Staat van het Nederlands in het bedrijfsleven? Kort gezegd: Nederlands is op afstand de meest gebruikte taal op het werk. Het Nederlands wordt verreweg het meest gebruik in zowel interne communicatie (in Nederland en Vlaanderen bijna 80% uitsluitend Nederlands) als in externe communicatie (in Nederland 67,5%, in Vlaanderen 60,5%). 

Is dat niet weinig, 60,5% van de Vlaamse externe communicatie uitsluitend in het Nederlands? Niet als je wat verder kijkt: naast uitsluitend Nederlands wordt onze taal vaak ook gebruikt naast een andere taal. In Vlaanderen is dat, tot niemands verrassing, vooral Frans. Ook Engels wordt gebruikt, net als in Nederland. Uiteindelijk is van de externe communicatie in Vlaanderen 14,9% en in Nederland 11,1% uitsluitend in een andere taal. Toch best veel, misschien, maar het is waarschijnlijk dat het hier gaat om internationale bedrijven, die ervoor kiezen zich alleen in het Engels te presenteren.

Om te zien wat werkgevers willen zien in werknemers, bekeken we ook vacatures. En met bekeken bedoel ik dat mijn collega Fieke en ik van de zomer 3 complete vacaturesites vrijwel helemaal hebben gelezen (hoera, wetenschap!). We keken in welke taal vacatures gesteld waren, en van welke talen kennis werd vereist. Zo weet je wie de doelgroep is van vacatures, en welke talen er blijkbaar het meest worden gebruikt in het dagelijks werk. 

De onderzochte vacatures zijn in meer dan 95% in het Nederlands. Interessant genoeg wijkt dit sterk af van de antwoorden van de enquête: daar ligt dit cijfer slechts rond de 74% (Nederland) en 65% (Vlaanderen). Dit verschil zit misschien in het feit dat wij niet alle vacatures hebben gezien (we hebben alleen Nederlandse/Vlaamse sites bekeken), of dat bedrijven ook vacatures in andere landen uitzetten, en dat in andere talen doen. Ik zou van Philips Noorwegen bijvoorbeeld niet verwachten dat ze vacatures in het Nederlands uitzetten. Drie sectoren onttrekken zich echter aan deze trend: de ICT, onderzoek, en call centers. Daarin zijn vacatures vaker dan gemiddeld in het Engels.

Tenslotte: de gevraagde talenkennis. Opnieuw vooral Nederlands (84% Nederlands, 94% Vlaanderen), maar ook veel Engels (40% in Nederland, 75% in Vlaanderen) en Frans (82% in Vlaanderen). Dat laat zien dat áls bedrijven talenkennis van mensen vereisen, dat dan Engels is. Het is niet zo dat in 40% van alle vacatures kennis van Engels wordt gevraagd: alleen in dat percentage van de vacatures waarin talenkennis wordt verwacht wordt Engels gevraagd. Opnieuw eigenlijk niet vreemd: wij zijn geen eiland, maar hebben contact met andere landen, en Engels is dan de te verwachten taal van gebruik.

En nu?

Van het bedrijfsleven zijn nu de eerste cijfers bekendgemaakt. In het voorjaar van 2017 wordt een groter rapport gepubliceerd. Daarin wordt de taalkeuze van de 7.000 panelleden vergeleken met andere dataverzamelingen. Gerapporteerd wordt over de taalkeuze in sociaal verkeer, in cultuur en media, en in onderwijs en wetenschap. Ook wordt nog meer over het bedrijfsleven uit de doeken gedaan.

Let wel: StaatNed geeft geen absoluut beeld van de taalkeuze van de inwoners van Nederland en Vlaanderen. Om daar een accuraat beeld van te geven is véél meer onderzoek nodig. Wat we nu wel hebben is een steekproef van mensen. Het lijkt weinig, maar de 7.000 mensen zijn een eerste aanzet voor een weergave van onze samenleving. We kunnen echter nog beter scoren, juist onder migranten, maar ook onder lageropgeleiden. Het liefst zou ik ook veel meer dataverzameling doen, maar het project is, zoals dat gaat, eindig qua tijd en geld, en dus blijft ons onderzoek beperkt. Maar de resultaten voorlopig laten één heel belangrijk ding zien: met het Nederlands gaat het op dit moment in het bedrijfsleven prima.