Foute zinnen hebben schrikeffect

Zinnen volgen regels. Grammaticale regels. Dat zou je tenminste denken. Maar er zijn zinnen, die ogenschijnlijk precies tegen die regels ingaan. En toch, als je zo'n 'foute' zin gebruikt, zal geen leraar je verbeteren. Sterker nog: je laat er juist mee zien dat je de taal goed beheerst. En je drukt met zo'n zin ook nog eens handig effectief je emoties uit. Tel uit je winst!

Zinnen zonder persoonsvorm

Een van de meest basale regels van onze grammatica is wel dat er ergens in iedere hele zin een vervoegd werkwoord staat. 'Huberta lopen' klopt niet; het werkwoord moet vervoegd worden voor getal en persoon (loopt). Je kunt best een heel werkwoord gebruiken, maar dan moet er elders in de zin een vervoegd werkwoord staan ('Huberta heeft keiveel zin om te lopen'). Toch betrapte ik mezelf laatst op een zin zonder vervoegd werkwoord: 

'Dus ik bellen...'

En toen ik er eens over nadacht, bedacht ik me dat ik zulke zinnen vaker gebruik en hoor. Deze is ook mooi: 

'Nou, rennen geblazen!'

Een knotsgekke zin, want er staat geen persoonsvorm in, maar wel een heel werkwoord én een voltooid deelwoord. Dat voltooid deelwoord móet 'geblazen' zijn, je kunt niet zeggen 'rennen gedaan'. Nog eentje die ik laatst in het ware leven tegenkwam:

'Lekker boeien dat je geen zin hebt!'

Ja, in de bijzin staat een vervoegd werkwoord (hebt), maar in de hoofdzin (lekker boeien) is er echt geen enkele te bespeuren. Als er 'boeiend' had gestaan zou je het nog kunnen zien als een zin waarvan de helft weggelaten is (Het is lekker boeiend dat...), maar de uiter van de zin zei echt geen d aan het eind, dat weet ik zeker. 

Regelrecht ongrammaticale zinnen, die toch helemaal niet gek of raar of lelijk zijn. Hoe kan dat nou en wat is er aan de hand? 

Schrikken geblazen

Volgens o.a. dit artikel van taalkundige Norbert Corver doen we het allemaal expres en doelbewust. Hij (en anderen) stellen dat we deze schijnbaar foute constructies gebruiken om emotie over te brengen. Dat zit zo. Als je je gesprekspartner wilt laten weten dat je iets spannends voelt, kun je het natuurlijk gewoon zeggen: 'Ik voel me opgejut.' Maar dikke kans dat die gesprekspartner daar helemaal geen gevoel van urgentie bij krijgt. Die denkt: joe prima zal wel. Maar met constructies als in de zinnen hierboven, laat je je toehoorder als het ware schrikken. Je gebruikt een zin die in hun neurologisch taalcentrum direct de alarmbellen doet afgaan. Help wat zegt ze nou! Waar is de persoonsvorm, huuu!!! Hopsakee, aandacht, emotie overgebracht, missie geslaagd. 

Corver geeft nog een aantal voorbeelden van constructies die grammaticaal gezien helemaal niet kloppen, maar die je toch prima kunt gebruiken:

- Hamid las me een boeken! (Je kunt helemaal niet iemand iets lezen, ja okee de les maar niet boeken, maar Hamid doet dat hier toch maar mooi. De zin werkt versterkend: Hamid las niet zomaar een paar boeken, maar echt schokkend veel)

- Jullie zijn me een stelletje hufters! (Lijkt op de vorige: je kunt helemaal niet iemand iets zijn, en toch staat het er zo. Het komt meteen veel bozer over dan het grammaticale 'Jullie zijn een stelletje hufters.')
- Dat gaat allemaal maar met elkaar naar bed! (Hier is zeker weten sprake van meerdere bedpartners, en toch wordt er verwezen met 'dat' en heeft ook het werkwoord een enkelvoud. Klopt niks van. Het schrikeffect van de zin is dan ook sterk: de verontwaardiging is strong in this one.)

- Die Angela toch! (Waar is dat werkwoord? Nergens is dat werkwoord. En hoezo 'Die Angela'? We zijn toch niet in Duitsland hee.)

- Dat je het maar laat! (Waar is die hoofdzin? Nergens is die hoofdzin.)

Veel meer voorbeelden vind je in het artikel zelf. Er zijn zó veel ongrammaticale emotionele zinnen, dat je je haast gaat afvragen of we nog wel eens grammaticale zinnen maken. Vullen jullie lekker aan hieronder? Ik bedoel maar. Genieten geblazen!