Frans en Duits in de krant bedreigen de taal

door Marten van der Meulen

Volgens mij vergeten mensen weleens hoe ongelooflijk veel leenwoorden we in het Nederlands hebben. Nee, over Engels heb ik het niet: daar is men zich genoegzaam van bewust. Ik heb het eerder over Frans en Duits. Die talen hebben duizenden verschillende woorden bijgedragen aan de Nederlandse woordenschat, en het is goed om daar af en toe bij stil te staan. Dat is namelijk interessant, én historisch besef geeft, als altijd, inzicht in het heden. Daarom vandaag een greep uit het Duits en Frans in de krantentaal van 1950/1951.

Frans

Ik schreef al eerder over Frans in het Nederlands, en dan in het bijzonder over die taal bij schrijvers als Haasse, Vestdijk en Couperus. De lol bij Frans is voor mij toch vaak de verwondering over onbekende woorden. Dat ik die woorden niet kan plaatsen is om twee redenen goed te begrijpen: ten eerste is er minder aandacht voor Frans in maatschappij en school, en ten tweede zijn Franse woorden qua woordbeeld minder doorzichtig dan Duitse. Ze staan verder van het Nederlands af en zijn daardoor moeilijker te doorgronden.

Enfin (hihi), onlangs keek ik eens in het kader van een Geheim Project, (nou ja, geheim) naar leenwoorden in kranten uit 1950/1951. Waarom die jaartallen? Nou, omdat het VU-DNC (nog steeds een van de nuttigste corpora van het Nederlands) bronnen uit die jaren bevat. Qua Frans leverde dat onder andere de volgende woorden op:

cloqué - blaar

chignon - een bepaald type haarwrong

chevelure - haardos

déconfiture - nederlaag

dejeuneren - ontbijten.

esbattement - kluchtig toneelstuk

frenetiek - als bezeten

kepie - militair hoofddeksel

prove - een bepaalde toelage

Overigens: niets is heilig, want zelfs 'mama' en 'papa' zijn Franse leenwoorden. Maar dat geheel terzijde. Volgens mij geeft dit in ieder geval aan, zoals ik al eerder zei, dat er vroeger Franse woorden in het Nederlands zijn gebruikt die we nu niet of nauwelijks meer gebruiken. 

Duits

Over Duits schreven we bij Milfje ook al eerder, en ook op mijn eigen site schreef ik er weleens over. Ongelooflijk veel Duitse woorden vinden we inmiddels prima, maar er zijn nog allerlei andere Verborgen Woorden die we niet eens meer kennen (althans, ik niet). Bezie:

smalfilm - je verwacht het niet: een smalle band film

ank - gereedschap van een goudsmid (levert nogal wat onverwachte hits op)

radikalinski - linkse radicalen

olympiajol - bepaalde zeilboot

apodictisch - onweerlegbaar (oorspronkelijk natuurlijk uit het Grieks)

noodwendig - onvermijdelijk

Goed, dat zijn er niet veel. Laat ik in plaats daarvan een aantal woorden van Duitse origine noemen waarvan jullie echt niet meer wisten dat ze Duits waren:

invloed, hiep hiep hoera, ervaren, aandacht, hamster, kotsen, niks, onzin, panter, postbode, raket, slak, trommel, veter

Geloof je me niet? Zoek maar hier. Ook hier geldt echter vooral dat het Duits een aanzienlijke en inmiddels goeddeels verborgen aanwezigheid in het Nederlands heeft.

Engels

Wat zegt dit nu over het Engels? Dat het allemaal wel meevalt. Er wordt door sommige mensen nogal hysterisch gedaan over 'account managers' en 'babysitters', maar als geheel valt het allemaal reuze mee. Ja, er zijn tegenwoordig Engelse leenwoorden die je vroeger niet had, zoals 'snowboarden' en 'computer'. Maar kijk toch eens naar al dat Duits en dat Frans. De enige reden dat mensen daar niet over vallen is omdat ze niet meer weten dat het er is. Zalig zijn de onwetenden en armen van geest.

Vooral het voorbeeld van dejeneuren vind ik tekenend. Daarbij gebeurt precies wat mensen ook de gebruikers van Engelse woorden verwijten: er is toch al een woord voor? Ja, dat kun je denken, maar dat is niet uniek voor het Engels. Ik denk daarom dat het zinnig is om meer historisch besef van leenwoorden te kweken.