De dubbele diminutief en een gebroken lans voor 'nooit niks van niemand'.

Het gaat weer slecht met de economie blijkbaar. Daar weet ik eerlijk gezegd de ballen van. Wel weet ik dat er een economisch verschijnsel is dat ook in de taal voorkomt: inflatie. De laatste tijd valt me namelijk op dat er inflatie optreedt in de diminutief, het verkleinen van woorden. Is dat erg? Nee. Want het gebeurde eerder ook al met de superlatief EN (pas op!) met de negatie.

Nadruk

Mensen willen vaak hun punt extra benadrukken. Dat merk je dan bijvoorbeeld doordat ze zeggen dat iets echt heel heel heeeeeel groot is. Of je gebruikt woorden die aangeven dat het om een groot iets gaat, zoals super-, mega-, giga-, enorm, hyper- etc. Andersom kan je dat ook doen bij de diminutief, zodat iets piep- of super- of nanoklein wordt. Het leuke is dat kleiner maken ook op een andere manier kan, namelijk door de diminutief: -tje, -kje enzovoort. En daardoor krijg je diminutiefstapeling, of verkleiningsinflatie (copyright Milfje).

Dit verschijnsel viel me afgelopen zomer voor het eerst op. Ik was de Spits aan het lezen, en daarin legde iemand uit dat hij voor de EK voetbal graag sfeer schiep in zijn huiskamer door een “klein mini-stadionnetje” te bouwen. HUH?! Dat had ik nog nooit gehoord (dit komt waarschijnlijk al heel lang voor, maar, volgens het Groene Truien-syndroom: pas als je je ergens van bewust bent, zie je het overal). En ja hoor, inmiddels hoor ik het overal.

De dubbele verkleining komt ook heul vaak voor. Mijn lievelings is bij de Blokker/Xenos/winkel-naar-keuze: “Wilt u daar een klein tasje bij?” Dat wordt wel heel klein dan. Logisch gezien zou dat dan dus een maatje kleiner moeten zijn dan een ‘gewoon’ tasje: een mini-tasje zeg maar. Is dat ook zo? Ik betwijfel het. Dit is gewoon een kwestie van benadrukken.

Negatie

Een vergelijkbaar verschijnsel is de negatie oftewel ontkenning. Vroegah kon je zeggen: “Ik heb van niemand niets gekregen.” In veel talen is dat de enig correcte manier om een zin te ontkennen; ook in het Middelnederlands (het Nederlands uit de jaren 1200-1500) was dat zo (zie hier een beschrijving van de hele ontwikkeling). Maar in het Nederlands werd en wordt dit ook gebruikt om de negatie te versterken: iedereen begreep dat je helemaal niks had gekregen, en niet van iedereen wel iets. 

De negatie kun je natuurlijk ook wiskundig benaderen, als in -2 x -6 = 12; een dubbele negatie heft zichzelf op. Dat wiskundige idee werd in de 19e eeuw ook toegepast op taal, en zo werd de versterkende dubbele negatie gestigmatiseerd. Domdomdom, want zo viel er een heel leuke mogelijkheid weg uit de taal. Het gaat uit van het (volgens Milfje niet kloppende) idee dat taal wiskundig of logisch is, of zou moeten zijn. Maar mensen worden helemaal koekoe als je het (in mijn ogen nog fraaiere) volgende zegt: “Ik heb nooit niks van niemand gekregen”, wat dan weer 3 ontkenningen bevat, waardoor je logisch gezien uitkomt op een ontkenning. Die ontkenning zit wel snor, maar heb je dat echt berekend door min maal min maal min te doen? NOG fraaier is de quadruple negatie die je bijvoorbeeld in het Engels wel eens hoort: “I ain’t never got nothing from nobody.” Dat heeft ook een ontkennende betekenis, ondanks dat min maal min maal min maal min iets positiefs zou moeten worden, wiskundig gezien dan.

Bij een dubbele diminutief is er überhaupt geen twijfel mogelijk of iets nou groot of klein is. En zo’n dubbele, triple of quadruple ontkenning levert eigenlijk ook niks geen problemen op voor het begrip van de zin; het is altijd duidelijk of er nou wel of niet iets gebeurt. Kortom: ik vind dat als we de dubbele diminutief gewoon gebruiken, we ook de dubbele negatie gewoon moeten ‘toestaan’. Heerlijk: je kunt iets benadrukken zonder dat je bent aangewezen op saaie woordherhalingen als “echt heel heel heel niet”. Saaie taal? Dan liever dood.