Wat is de moeilijkste taal ter wereld?

Welke talen kent u? De meeste lezers van dit blog noemen nu waarschijnlijk een aantal Europese talen: Nederlands, Engels, Duits en Frans, een aantal kan Italiaans of Spaans misschien. Als ik, Milfje-yin, vertel dat ik ooit Arabisch heb geleerd, wekt dat diep respect en grote verwondering: Arabisch wordt als vreselijk moeilijk gezien. Chinees heeft het imago nog veel onmogelijker te zijn, net als Fins (20 naamvallen!) en kliktalen uit Zuid-Afrika. Maar hoe bepaal je eigenlijk welke taal het moeilijkst is? En welke taal is echt het aller-allermoeilijkst?

Als je antwoord wilt op deze vragen, moet je eerst bedenken of je het over eerste of tweedetaalverwerving hebt. Eerstetaalverwerving is wat baby’s doen, of eigenlijk foetussen al: hun moedertaal leren. Dat gaat vrijwel alle kinderen ter wereld bijzonder goed af: overal leren kinderen hun moedertaal. Het is op het eerste gezicht niet zo dat een Chinees kind daar meer moeite mee heeft dan een Nederlands kind - ze leren beiden zonder expliciete instructie de grammatica en klanken van hun taal. Tweedetaalverwerving is een ander verhaal. Tot op een bepaalde leeftijd lijkt dit geen probleem te zijn (zie ook: de Critical Period Hypothesis), maar oh wee als je ouder wordt. Zoals we allemaal wel eens ondervonden hebben is het dan veel lastiger een tweede taal te leren dan je moedertaal. Hier geldt: hoe groter het verschil met je moedertaal, hoe moeilijker het is om de vreemde taal ‘native-like’ te verwerven. Meestal blijf je bepaalde fouten maken.

Voor een tweedetaalleerder is de moeilijkste taal dus de taal die het meest verschilt van de eerste taal. Voor ons Nederlandssprekers komt dan dat Chinees naar voren, o.a. omdat het een toontaal is: de toonhoogte waarop je een lettergreep uitspreekt maakt uit voor de betekenis. Omdat onze oren dat niet gewend zijn, is dat heel moeilijk. Hetzelfde geldt voor Zuid-Afrikaanse kliks, Arabische keelklanken, maar ook voor grammaticale ‘exotischheden’ zoals de naamvallen in het Fins. Nu wilt u natuurlijk extreme voorbeelden, nou u kunt ze krijgen: het Abkhaz heeft 58 medeklinkers (vgl. het Nederlands heeft er 24), het Shona heeft 20 nominale klassen (zoals Duits met der-die-das er 3 heeft, daar heeft het Shona 20 geslachten), en zo kunnen we nog wel even doorgaan met talige snuisterijen waarvan wij ons niet kunnen voorstellen dat je dat kunt.

Maar wat is dan de moeilijkste taal (of het moeilijkste verschijnsel) om te leren voor een kind, voor wie dat verschil met een andere taal geen rol speelt? Het cliché is dat alle talen dan even moeilijk zijn – ik zei hierboven al dat een Chinees kind net zo makkelijk haar taal leert als een Nederlands kind. Toch valt daar wat op af te dingen: iedere taal heeft makkelijke en moeilijke dingen. Zo blijkt uit onderzoek dat Nederlandse kinderen nog ongeveer tot hun 10^e fouten blijven maken met ‘de’ en ‘het’. Een Chinees kind hoeft zoiets niet te leren; dat scheelt nogal! Chinees heeft ook wel lastige dingen, maar er zijn mensen die zeggen dat Aziatische talen (ook bijvoorbeeld Maleis en Indonesisch) heel makkelijk zijn, omdat je er weinig dingen verplicht hoeft uit te drukken. Zoiets als werkwoordstijd, doen ze ook niet aan, dus dan ben je snel klaar. Oftewel: iedere taal heeft makkelijkere en moeilijkere elementen, maar sommige talen hebben meer moeilijke.

Maar ja, zeggen anderen, als je weinig uitdrukt, moet je als luisteraar harder werken om te begrijpen wat er gezegd wordt: je moet meer informatie uit de context halen. Wat ‘makkelijk’ is voor de spreker, is ‘moeilijk’ voor de hoorder. En als je een taal hebt met weinig klanken, dan heb je die als kind snel verworven, maar het betekent waarschijnlijk wel dat je langere woorden zult moeten leren. Wat makkelijk is aan de ene kant, is moeilijker aan de andere. Om die reden kun je, vind ik, alleen van een moeilijke taal spreken als je ook kijkt naar de relatie tussen verschillende onderdelen. De moeilijkste taal is dan de taal waarin die relatie heel complex is, bijvoorbeeld wanneer een woord vele betekenissen kan hebben, of juist geen concrete betekenis uitdrukt (zoals het verschil tussen ‘de’ en ‘het’ niet echt iets betekent).

Grappig genoeg blijkt uit mijn onderzoek hiernaar, dat het Nederlands een van de moeilijkste talen is (onder voorbehoud, meer info in mijn proefschrift in spe). Schouderklop voor u, dat u dat toch maar mooi gefixt heeft! Daar kunnen die Abkhazische kinders nog een puntje aan zuigen.