Foois en museums

Ik hoorde iemand in de kroeg laatst zeggen: “Vet zielig, zij verdient minder dan het minimumloon, ze moet leven van haar foois.” Hè, dat moet toch fooien zijn? Hoe zit dat? En waarom zijn er mensen die tegenwoordig museums zeggen in plaats van musea? Is dat fout? Nee. Hoewel musea's een beetje te veel van het goede is misschien...

De regels voor meervoudvorming lijken eenvoudig, maar eigenlijk doet het Nederlands iets heel ingewikkelds. In principe krijgen zelfstandig naamwoorden in het meervoud –en erbij, maar er zijn ongeveer 7 uitzonderingen; in die gevallen is het –s. Dan zijn er ter verhoging van de feestvreugde nog wat extra uitzonderingen, waarvan ik me hier wil richten op de Latijns/Griekse meervouden, te weten op -a en op -i, opleverende musea en politici.

Mensen kunnen zich heerlijk opwinden over het “foute” gebruik van bijvoorbeeld museum-museums. Maar waarom zouden we die vorm eigenlijk niet gebruiken? Wat is er de zin van om musea te blijven zeggen? Ten eerste kun je natuurlijk goed laten zien hoe intelligent je bent. Komt uit het Latijn, dus we zeggen musea. Maar al die andere woorden uit het Latijn dan, die zich al wel hebben aangepast? We hebben simpelweg te maken met een groep uitzonderingen, en uitzonderingen zijn instabiel: ze willen veranderen. Wij taalgebruikers willen regelmaat, en die paar woorden zoals musea passen daar niet zo goed in. Wat wel prettig is aan die extra uitzondering, is dat er een nuanceverschil of zelfs een betekenisverschil kan optreden. Wow, wat fijn! Meer woorden! Ik gebruik bijvoorbeeld data als ik het over onderzoeksgegevens heb, maar als ik het over meerdere dagen heb waarop we kunnen afspreken, dan zeg ik datums. Handig toch?

Terug naar de irritatie over museums. Die lijkt me een typisch voorbeeld van Zo-De-Ouden-Zongen-Ergernis: er zijn niet heel erg veel woorden die een -a of -i uitgang hebben, en wij hebben die moeten leren: wat stom dat de jonge generatie daar te lui voor is/ te slecht onderwijs krijgt! Tsja, er was ook een tijd dat aanhangwagen niet gebruikt mocht worden, omdat dat een verwerpelijk germanisme was. Normen veranderen: wat voor de een goed is, is voor de ander fout. Ondertussen treedt er absoluut geen betekenisprobleem op met museums – het woord zelfs verandert dus eigenlijk niet. Musea's trouwens, dat krijg je ervan: men wordt onbewust zo bang om het goed te doen, dat je hypercorrectie krijgt.

Maar, zullen jelui zeggen, daar gaat het hier allemaal helemaal niet om. Hoe zit het met dat andere voorbeeld: waarom fooien --> foois? Anglofoben zullen onmiddellijk naar Engels als boosdoender wijzen: immers, het Engels heeft meervoud -s als enige productieve optie! Worden we zo beïnvloed door het Engels dat we onze –en aan het verliezen zijn?
Ik denk dat er een andere reden is. Misschien is de -s een eerder geactiveerde vorm bij snel nadenken, omdat veel nieuwe leenwoorden op -s eindigen. Een andere optie is dat foois misschien lekkerder bekt dan fooien. Hier kun je makkelijk onderzoek naar doen: geef mensen een hoop onzinwoorden en kijk wat voor uitgangen ze ertegenaan knallen. Dit soort onderzoek gebeurt op dit moment daadwerkelijk. Misschien zelfs door een van Milfjes lezers?  Opdat U zich melde!

Een verandering als museums staat niet op zichzelf: het maakt deel uit van een groter plaatje. Hoewel meervoudsvorming nogal stabiel is, zijn er we langzame trends te zien: leuk is dit artikel uit 1947 van C.B. van Haeringen: ook hij constateert al een toename van -s. Maar we kunnen ook in real-time zien hoe bijvoorbeeld de -a/-i uitgangen verdwijnen: schema's is bijvoorbeeld volledig geaccepteerd (hoewel schemata nog wel in wetenschappelijke context wordt gebezigd). Maar zeggen jullie (wanneer jullie het gebruiken) zeugma's of zeugmata?

Gaat –en verdwijnen? Vast niet. Het is een behoorlijk stabiel deel van onze grammatica. Maar met nieuwe woorden kan er weleens wat verwarring gaan ontstaan, en met leenwoorden wordt –s ook al veel gebruikt (1 account, 2 accounts). Moeten we boos worden om mensen die af en toe 1 koe, 2 koes zeggen? Neuh joh, hou op schei uit. Lekker laten praten. Taalvariatie is goed, het toont aan dat onze taal gezond is.