Genieten doe je met maten

Meten is weten! Wie voor die slogan de credits verdient, ik heb geen idee, maar Milfje is het niet. De laatste tijd is er lekker veel aandacht voor maten, vooral op Neder-L, de enige plek op internet waar je nog ouderwets kunt praten over het verschil tussen dag en morgen. We gaan er als een van de velen gewoon nog een stukkie aan wijden: maten door de eeuwen heen, en vooral in verschillende culturen! Een ouderwets fijn lijstje met Milfjes lievelingsen.

1. Bunder. We blijven eerst even spelen in de categorie 'landsmaten Hans! De term bunder komt van het Latijnse bonnarium, en is in Nederland blijkbaar hetzelfde als een hectare, maar in België verschilt het nogal hoeveel waar je voor je geld krijgt. Je kunt een bunder grasland hebben, of een bunder bos. Bekend ook bijvoorbeeld nog steeds van Winnie de Poeh's Honderd Bunderbos. 

2. Ook gek ben ik op de inhoudsmaat okshoofd. De omschrijving in het WNT begint veelbelovend: Een woord, welks oorsprong nog niet is opgehelderd".  Echt, lees alhieder even de hele etymologie van dit lemma, het is een heerlijk stukje lexicohistorie. En voordat u met allerlei eigen theorieën aankomt: lees nou eerst dat stukje even. We weten het niet. Als u het wel weet: de mensen van het WNT zijn via hier te bereiken. Anyhoe, een okshoofd is zes ankers, ieder bestaande uit 35 liter, dus tel uit uw winst. Wordt geassocieerd met wijn. 

3. Diergroepmaten. Altijd een heerlijke categorie, omdat er de gekste woorden in voorkomen. We hebben een school vissen, een kudde gnoes, een roedel wolven, een sprong reeën, een zwerm vogels dan wel sprinkhanen dan wel bijen, die je trouwens ook in volken hebt, een toom varkens maar een ketel zwijnen, een troep ganzen, een vlucht regenwulpen (wie zou die beesten hebben gekend als Maarten 't Hart er niet was?), een meute jachthonden, een kolonie zeehonden, een parlement uilen... Toegegeven, ik kende deze ook niet allemaal, maar heb gewoon even op wiki gekeken. Ook leuk voor een verdwaalde dinsdagmorgen: expres verwisselen! Een roedel kippen, een zwerm mensen, roept u maar! (En voor wie dit al niet genoeg is, hier is een lijst Engelse diergroepmaten.)

4. De el. Beroemd bij kruiswoordpuzzelaars, want zeg ik 'oude lengtemaat, twee letters' dan roepen die in koor: EL! Maar weten jullie ook hoe lang een el was? Nou, 16 Brabantse tailles. Er is natuurlijk nog een maat die el heet, maar dat is een inhoudsmaat en gewoon de afkorting van eetlepel, wat dan weer niks met lengte of tailles te maken heeft. Makkelijk als een eitje.

5. Een ander fijn semantisch veld is dat van de scheepsterminologie. Misschien wel de mooiste maat ooit is er eentje van snelheid: de knoop. Een knoop is een zeemijl (1852 meter) per uur, oftewel 1,852 kilometer per uur. Het woord komt van de manier waarop vroeger de snelheid van schepen gemeten werd. Er werd namelijk een touw met knopen op een regelmatige afstand en een verzwarend ding aan het eind in het water gegooid. Als de boot dan voer, rolde dat touw verder af - waarbij de afrolsnelheid natuurlijk afhangt van de snelheid van het schip. Na even werd het touw dan weer binnengehaald en kon je tellen hoe veel knopen er waren afgerold, en aan de hand daarvan bepalen hoe hard je ging. Handig!!

6. Het lichtjaar. Ah, verwarring alom! Een jaar, dat klinkt toch verdacht veel als een tijdseenheid (vgl: 'jaar'), maar dat is een lichtjaar dus niet. Een lichtjaar is de afstand die licht in een jaar aflegt, oftewel 9 460 730 472 580 800 meter. Een afstand dus! Als je een sterrenkundige wilt irriteren, moet je zeggen dat je oma een lichtjaar oud is, of dat je door die verrekte tegenwind een lichtjaar over je reis deed. Hehehe! 

7. Dozijn/gros. Deze getalsmaten staan zoals je wel weet voor respectievelijk 12 en 12x12 oftewel 144. Dat is eigenlijk bijzonder, omdat wij, net als de meeste Europeanen, gewend zijn in tientallen te tellen. Dat doen we al honderden jaren, met veel plezier en succes als je het mij vraagt, dus waarom hebben we dan een woord om dingen in groepjes van 12 te tellen? Bij mijn weten worden vooral eieren in dozijnen geteld - waarom eigenlijk? Waarom zitten er meestal 6 of 12 eieren in een doosje? Wat is dit voor waanzin? Maar het wordt nog erger: toen ik op het internet ging zoeken wat er allemaal in grossen wordt geteld (grossiert!), kwam ik alleen 'schoolkrijt' tegen. Waarom kunnen we krijtjes niet gewoon per 100 tellen? Wie is hiervoor verantwoordelijk?? Dit moeten we toch niet willen met z'n allen???

8. De hobbit. Haha! Niet eens op JRR Tolkien gebaseerd, maar het bestaat toch! Het gaat om een Welshe maat van omvang: een hobbit jonge aardappelen is 210 pond, een hobbit oude aardappelen 200 pond. De etymologie toont aan hoe dit gebruik is ontstaan: een hoppet (aldus de OED) was een soort gevlochten mandje, waar je dus bijvoorbeeld aardappelen in kon doen (behalve in Den Haag, waar je natuurlijk je aardappelen in de vioolkist haalde, zie daarvoor deze SCHITTERENDE publikatie)

En jij, o waarde lezer(es)? Wat is joun lievelings? En waarom?