 |
| van deze website |
Kort
stukje theorie: we onderscheiden bij het bestuderen van temperatuurwoorden drie domeinen: Personal Feeling (persoonlijk gevoel, PF), Touch (aanraking, T) en Atmosphere (atmosfeer, A). Wanneer een woord in alle drie de
domeinen inzetbaar is (en aan wat andere criteria beantwoordt), dan
noemen we zo'n woord een basisterm. Een voorbeeld daarvan is
koud. Kijk maar, dat werkt zo.
PF:
Ik heb koude voeten.
T:
Het theekopje is koud.
A:
Het is koud buiten.
Nu
zou je kunnen denken, dat klam ook
een basisterm is. Het woord komt namelijk in alledrie de domeinen
voor.
PF:
Wat heb je een klamme handen!
T:
De tuinstoelen voelden klam aan.
A:
Ik ga niet naar buiten, het is zo klam vandaag.
Het
gekke is echter, dat klam niet in alledrie de domeinen dezelfde
betekenis heeft. In PF en T heeft het de betekenis 'vochtig en koud',
maar in het A-domein betekent het 'vochtig en warm'. Bewijs voor het laatste komt bijvoorbeeld van het KNMI: daar staat klam in het rijtje met drukkend, benauwd. Geen woorden die we met kou associëren.
Het zou kunnen er bovendien op dat het A-gebruik van klam jonger is (d.w.z. later ontstaan) dan de andere twee. In het Duits bijvoorbeeld bestaat ook het woord klamm (betekenis: vochtig) en het Engels heeft het smerige clammy (betekenis: vochtig en koud). En de etymologische woordenboeken stellen, dat het vroeger toch vooral om 'nat en koud' ging.
Het zou kunnen er bovendien op dat het A-gebruik van klam jonger is (d.w.z. later ontstaan) dan de andere twee. In het Duits bijvoorbeeld bestaat ook het woord klamm (betekenis: vochtig) en het Engels heeft het smerige clammy (betekenis: vochtig en koud). En de etymologische woordenboeken stellen, dat het vroeger toch vooral om 'nat en koud' ging.
Hoe
is dat zo gekomen? We weten het niet. In het paper dat ik erover schreef, ging het vooral om signaleren. Woorden veranderen wel vaker
van mening: kijk maar naar wijf (vroeger gewoon een echtgenote, nu een scheldwoord), of knecht
(vroeger een ridder, nu een slaaf). Meer onderzoek! Hoera! Naar de
archiefmobiel, nananananana Batman! Later meer over
temperatuurwoorden, want er is nog veel meer over te zeggen! Voor nu:
wat is het vreemdste woord dat jullie gebruiken om over temperatuur
te praten?
Ik associeer klam met vochtig en plakkerig. In het Engels zou ik het vertalen als 'damp'.
BeantwoordenVerwijderen- Iets dat kouder is dan de omgeving kan klam worden doordat vocht uit de lucht erop condenseert. (=> T)
- Maar een handdoek kan ook klam worden door hem in stoom te houden (bv. als je aardappels afgiet en een handdoek gebruikt om het deksel tegen te houden). Eerst is de handdoek warm en vochtig, even later koud en vochtig. (=> T)
Mensen kunnen klam worden door te zweten:
- dat gebeurt bv. bij spanning (klamme handen) en door te zweten koelen we af. (=> PF)
- dat gebeurt ook bij warm weer: ik interpreteer de uitdrukking 'klam weer' (=> A) als weer dat _op ons_ het effect heeft dat we er zweterig van worden (=> PF). En als we daarna terug binnen zouden gaan, waar het koeler is, dan wordt je huid koud en vochtig (onaangenaam).
Dus als je klam niet in de eerste plaats als een temperatuurwoord ziet, maar als een 'humiditeitswoord', dan lijkt de betekenis in deze verschillende contexten niet verschillend. Of zie ik iets over het hoofd?
De temperatuur die we veronderstellen in de term "klam" is naar mijn mening een betekenis die is afgeleid van onze ervaring daarmee. Ik moet in elk geval bij het horen van de term "klam" meteen denken aan drukkend weer waarbij het zweet op je bast staat en het hemd tegen je aanplakt. Maar je kan er net zo goed de koude kant mee op. En dat betekent dus dat "klam" iets anders moet betekenen dan iets temperatuurachtigs.
VerwijderenDe vochtigheid en de plakkerigheid verdrijven dat temperatuurverhaal, al associëren we het er wel vaak mee.