Hoe noem jij knikkers?

Door Sterre Leufkens

Koning keizer admiraal: knikkeren doen we allemaal. Maar de namen voor knikkers, die blijken nogal te verschillen, zo blijkt uit de reacties op een tweet van Nynke Sietsma. Dat heb je algauw met dit soort kinderspelletjes: veel regionale variatie, veel eigen varianten, net als met het fenomeen kontjeblauw bijvoorbeeld. Milfje geeft een overzicht van de reacties, geeft een pietsie analyse, en wil natuurlijk weten: wat hebben jullie hieraan toe te voegen? 

Knikkertaxonomie

Knikkers heb je in vele soorten en maten. Laten we eens met die soorten beginnen, want dat verhaal is nog enigszins overzichtelijk. In de reacties troffen wij aan:

- Wit met gekleurde stukjes: yoghurtjes, yoghurtbonken, Chinese beuken, porceleintjes, Engelsen

- Oliepatroon: oliebonken, oliestuiters

- Van transparant glas met zo'n kattenoog erin: kattenogen, siepels

- Transparant glas met stipjes: spikkels

Allemaal lekker transparant, what you see is what you get. Zelfs Chinese beuken en Engelsen zijn wel te begrijpen: porceleinen dingen komen uit China, en Engelsen zijn zo wit als die knikkers.

Maar dan nu deel twee van de taxonomie: de maten. Hier ontspoort alles volledig de pan uit. Bij dit plaatje staat nog wel een overzichtelijk rijtje, maar er staat ook bij dat de benamingen per streek en zelfs per school verschillen. Waarvan akte:

Klein

[soort]'tjes, bijv. yoghurtjes, olietjes

eentellers

Normaal

knikkers

Groot

bakkers

bonken                     

bosterds/bosters/basterds/bolsters

bakbosters

bakkerds/bakkerts

berebere's

billies

bolleketsen

bakkets

bikkels/bakkels

beuken

boembakkers

bommels

bammen

bonkies

bollo's

boenzels

doddels

dorrels

dokkers

kokkers

knotsen

kalebassen

knoeperds

knoerten

reuzen

reuze-reuze

roemers

superreuzen

stuiters

stierenkloten

stuiters                    

tollen

lodders

opa's

vijfjes

dubbele Duitsers

grote Chinezen

dikke [soort], bijv. dikke olie's

pikdoadels

proemen

spoedniks

looie detten

Nog groter

superreuze-reuzes

superstuiters

superdokkers

dubbeldekkers

grote beuken

dubbeldikke [soort], bijv. dubbeldikke olie's

dikkedikke

koning

Enorme knoeperd

jumbo's

keizer

Allergrootst

superjumbo's

Het is in dit hele Twitter-draadje vaak nogal onduidelijk welke grootte er precies bedoeld wordt, dus ik heb er maar een soort rangorde van gemaakt. Dat brengt me meteen op een interessant punt: een grotere knikker krijgt vaak niet een eigen naam, maar een voorvoegsel (reuze-bonk, dikke olie) dat soms zelf ook weer een naam wordt (reuze-reuze, dikke-dikke) waar vervolgens een voorvoegsel voor kan (super-reuze-reuze, dubbeldikke olie). 

Wat verder opvalt is de klankvorm: het overgrote merendeel van de knikkernamen begint met een plosief (k, b, d), en er zijn er verdacht veel die eindigen op -el of -er. Nu gaan veel van die namen natuurlijk terug op hetzelfde woord, alleen zijn het er dan een soort regionale versies van. Dat verklaart een hoop van de overeenkomsten. Maar toch. 

Onder de namen die niet aan het standaardklankpatroon voldoen, vinden we weer nationaliteiten (dikke Duitsers vanwege de fijne alliteratie? Chinezen zijn vast weer de porceleinen variant) en verder wat heel gekke dingen, zoals spoedniks (misschien ook meer een soortnaam?), looie detten (eh?), en pikdoadels (juist). 

Goed mensen, mind is blown, ik wist dat er veel namen voor knikkers waren maar deze tsunami zag ik niet aankomen. En misschien is dit wel niet eens het einde! Vullen jullie de taxonomie hieronder lekker verder aan?