Milfje staat te KIJK: bakkie pleur

Door Sterre Leufkens

Milfje-v geeft regelmatig antwoord op brandende taalvragen in KIJK magazine. Dat willen we jullie natuurlijk ook niet onthouden, dus hieronder het antwoord op de prangende vraag:  

Een kop koffie wordt wel eens een ‘bakkie troost’ of ‘bakkie pleur’ genoemd. Waar komen die termen vandaan?

Een betwiste taalwet luidt dat een volk veel woorden heeft voor dingen die in hun dagelijks leven belangrijk zijn. Denk: sneeuw bij mensen die boven de poolcirkel wonen. De wet gaat niet altijd op (over die sneeuwwoorden is bijvoorbeeld wel wat meer te zeggen), maar in het geval van koffie misschien wel: een Nederlander drinkt gemiddeld 2,4 koppen per dag, en misschien is dat wel waarom het Nederlands zo veel koffietermen heeft (troost, pleur, leut, het zwarte goud… om over koffie verkeerd, latte, enzovoorts nog maar te zwijgen).

Soms gaat het om woorden voor emoties – koffie roept kennelijk warme gevoelens op. Zo betekende het woord ‘troost’ vroeger ‘steun’: als je koffie dronk voelde dat als een steuntje in de rug. Het was niet de enige drank met dat effect. Whisky werd ook wel ‘troostwater’ genoemd, en bij een begrafenis kreeg je ‘troostbier’. Een borrel heette ‘troost der armen’, ‘vaderstroost’ of een ‘zielentroostertje’. Jenever werd trouwens in sommige cafés in een kopje geserveerd, om drankvergunningen te omzeilen, dus een kopje troost was ooit iets anders dan wat we er nu onder verstaan. Toch is de benaming ‘troost’ voor koffie óók al lang in gebruik: de betekenis staat vermeld in een woordenboek van het Zaans uit 1897.

De herkomst van ‘bakkie pleur’ is minder duidelijk. Sommigen denken dat Rotterdamse havenarbeiders ermee begonnen. Hun werk was vreselijk zwaar, en bij zulke ellende past het Franse woord voor huilen, ‘pleurer’. Maar waarom dat dan koffie ging betekenen? Was de koffie om te huilen? Verklaring nummer twee is waarschijnlijker: havenarbeiders pleurden overal zware zakken neer, en als echte ruwe bonken pleurden ze dan ook hun koffie in een bakkie.

Een laatste verklaring heeft te maken met het moment waarop we koffiedrinken: ná het drinken van alcohol. Als je iemand koffie aanbiedt, kan dat dus een signaal aan de gast zijn dat het feest is afgelopen – koffiedrinken en oppleuren! Dat verband kan geleid hebben tot ons ‘bakkie pleur’. Doe mij dan maar dat bakkie troost!