Taalpolitie en het verdwijnen van das

U heeft het misschien überhaupt gemist, maar het was onlangs de Dag van de Duitse Taal. Hurra! Ter gelegenheid van die dag verscheen o.a. dit stukje, waarin beweerd wordt dat taalkundigen dat gedoe met der/die/das af zouden willen schaffen, en alleen das over willen houden. Sterker nog: “het ministerie van Justitie in Berlijn heeft alle overheidsinstellingen al bevolen om alleen nog onzijdige formuleringen te gebruiken.” Taal en justitie en gender – voer voor Milfje!

Wat je zegt ben je zelf: over autologe woorden

We schreven eerder al over woorden die hun eigen tegenspraak zijn (controniemen), maar nu hebben we woorden die zichzelf beschrijven: autologe woorden. Het zijn woorden die hun eigen waarheid in zich dragen, zoals het befaamde vijf-let-ter-gre-pig. Ze beschrijven zichzelf. Zie hier voor een uitgebreide discussie. Er is al veel over geschreven, maar Milfje zou Milfje niet zijn als we eens probeerden verder te kijken dan de Mist die ligt over de Nevel die de Waan du Jour heet. Oftewel: kunnen we autologe woorden formaliseren? Jazeuker kan dat.

Tien^TaalVoor... Mathilde Jansen

Taal: wie is er niet mee bezig? Blogs, twitters, tijdschriften, polemieken, ingezonden brieven, boeken. Er zijn heul veul mensen met evenveul meningen. Toch zijn er ook mensen die zich meer met taal bezig houden dan anderen. Daarom vraagt Milfje Meulskens hun mening over taal. Vandaag een icoon van de popularisatie: Mathilde Jansen. Ze volbrengt deze nobele taak als redacteur Taalwetenschap op Kennislink.nl, als redacteur van de website en nieuwsbrief van het Meertens Instituut, en als redactrice van de LOT-prijs-winnende De Taalcanon. Daarnaast is ze docent taalkunde in het hoger onderwijs: eerst aan de Universiteit Utrecht, nu aan de Hogeschool Utrecht. Het is een beetje een longread, maar dan heb je ook wat!

Fotoshoppen mag je niet zeggen

Ok, we lopen 5 jaar achter op GeenStijl, maar misschien wist u het niet. Ik wist het in ieder geval niet: je mag geen 'fotoshoppen' zeggen. Zie hieronder de mijns inziens krankzinnige tekst van Adobe. Vooral de algemene beweringen zijn heel heftig: “Trademarks are not nouns”. Tsja, zeg dat maar tegen aspirine en luxaflex. Grappig he? Ik vraag me vooral eigenlijk af of er iets aan te doen is, als Adobe zijnde. Hebben ze weleens mensen aangeklaagd?

Mijn lievelingsdieren: over quagga's en quokka's

De studie van morfologie is, letterlijk, de studie van vormen. Het leuke is dat je het zowel kunt beoefenen als je bioloog bent als wanneer je taalkundige bent. Biologen kijken dan naar fysieke eigenschappen van bijvoorbeeld dieren, en taalkundigen kijken naar de opbouw van woorden, zoals bijvoorbeeld, uhm, namen voor dieren. Nu zijn we normaal al behoorlijk van de Viering van het Feest der Taal, maar DIT keer houden we er echt van. Dierennamen, gewoon o n w i j s gaaf. Over mijn lievelingsdier.

Taal, muziek, en koffiezetten.

Je hoort mensen wel eens zeggen dat muziek een soort taal is: je kunt ermee communiceren, met name over die emoties waarvoor woorden wel eens tekortschieten. Nu er steeds meer onderzoek gedaan wordt naar de structuur, functie en cognitie achter zowel taal als muziek, kunnen we ook wat preciezer benoemen wat nou precies de overeenkomsten en verschillen zijn tussen taal, muziek, en… koffiezetten.

10^Taal met… Leonie Cornips

Taal: wie is er niet mee bezig? Blogs, twitters, tijdschriften, polemieken, ingezonden brieven, boeken. Er zijn heul veul mensen met evenveul meningen. Toch zijn er ook mensen die zich meer met taal bezig houden dan anderen. Daarom vraagt Milfje Meulskens hun mening over taal. Onze geïnterviewde van vandaag is Leonie Cornips; we mogen wel zeggen: de grande dame van het Limburgs. Ze werd geboren en groeide op in Heerlen en schreef haar proefschrift over het Nederlands aldaar, dat toentertijd het Steenkolenhollands werd genoemd vanwege alle migranten die naar de Oostelijke Mijnstreek verhuisden om in de mijnen te werken. Het Limburgs raakte bij Leonie wat in de vergetelheid omdat ze lang in Amsterdam woonde, maar sinds ze in 2011 een leerstoel bekleedt aan de Universiteit van Maastricht, is ze weer helemaal in de ban van Limburg. Hierover zegt ze: "Het is fascinerend om juist in die provincie taalonderzoek te doen. En ook wonderlijk voor mezelf. Je neemt afscheid om daarna weer volop terug te komen… Bijna iedere week ben ik een dag in Maastricht, en dat houdt je in beweging, letterlijk en figuurlijk." 

Staat de zon op stutten, regen. Over volksweervoorspellingen

De scheidslijn tussen taal en volkskunde is dun, of zelfs niet-bestaand. Als ze dat ergens hebben begrepen dan is het wel op het Meertens Instituut. Neem nou gezegden. Gezegden zijn vaak fijn te matchen aan streken, of zelfs plaatsen, maar ze zijn ook taal. In de Nederlandse Volksverhalenbank (die sowieso ONWIJS de moeite waard is om dagenlang in te grasduinen) zijn er een boel verzameld, bijvoorbeeld met betrekking tot weersvoorspellingen: dit voorbeeld komt uit de collectie Boekenoogen. Ikzelf kende er geen eentje! Gebruikt u ze nog? Of kent u ook nog andere? We zijn benieuwd!*

Meer voorkennis, minder taal. Over voornaamwoorddichtheid

Als je goed om je heen hoort, hoor je al snel dat mensen hun zinnen zelden volledig uitspreken. Je weet heel goed dat ‘ben zo terug’ geen volledige zin is – daar moet nog ‘ik’ bij. Wat je je misschien niet realiseert is dat in een doorsnee gesprek verreweg de meeste zinnen incompleet zijn. Taalgebruikers weten heel goed wat ze weg kunnen laten en wat niet. Het is niet zo dat ze zomaar dingen weglaten; er zit een systematiek in. Die systematiek kun je als volgt samenvatten: dat wat al bekend is, hoef je niet uit te spreken.

Witte Nar, Gum, Starz: je leukste naam is je bijnaam.

Heerlijk: je zet Radio 1 aan en het is meteen leuk. Gisteren bijvoorbeeld was Karin Bloemen bij Kunstlicht. Het ging over de titel van haar nieuwe show, 'WitteNar'. Wat bleek: dat was vroeger haar bijnaam. Nu willen we natuurlijk niet de duiven van bloggollega Maarten van der Meer over de dam schieten, maar we gaan toch eens even beter naar bijnamen kijken. Want die zijn, eigenlijk, ontzettend leuk.

Theepot, vandaag, slagroom: hoe durf je dat te zeggen!

Kan het nou eindelijk afgelopen zijn met die vervelende taalfouten die kranten, radio, internet en algemeen taalgebruik vervuilen? Kom op jongens, doe toch eens een beetje je best! Neem bijvoorbeeld "het commentaar": dat is hartstikke fout! Moet natuurlijk "de commentaar" zijn! In België doen ze dat tenminste nog goed. En zo zijn er nog veel meer foute, slechte en lelijke woorden en uitdrukkingen die u, lezer, dagelijks bezigt. Slecht foei af! Je houdt niet van je taal, je minacht je taal, je bent niet trots op Nederlands als je theepot, slagroom of vandaag zegt.

10^Taal met... Leston Buell

Taal: wie is er niet mee bezig? Blogs, twitters, tijdschriften, polemieken, ingezonden brieven, boeken. Er zijn heul veul mensen met evenveul meningen. Toch zijn er ook mensen die zich meer met taal bezig houden dan anderen. Daarom vraagt Milfje Meulskens hun mening over taal. Vandaag geven we het woord aan dr. Leston Buell, een 50-jarige Amerikaanse taalkundige en polyglot. Hij is gespecialiseerd in de zinsbouw van Bantu-talen zoals het Zulu en het Swahili, en heeft dan ook als onderzoeker en universitair docent gewerkt. Op het moment werkt hij als freelance vertaler. Hij woont sinds 2005 in Nederland, maar heeft daarvoor behalve in de VS ook jarenlang in Egypte gewoond.

Data of datums?

Het is een Heet Hangijzer: is het meervoud van datum nou data of datums? Milfje disambigueert zelf graag met data als in ‘gegevens’, dus houdt aan:

Informatie, gegevens              = data

Meervoud van datum/dag        = datums

Handig, want dan is het in het meervoud altijd duidelijk waar het over gaat. En kijk eens, datums mag ook gewoon van de Taaladviesdienst! Tel uit je winst.

Het enige waar de dienst moeite mee heeft is data's, omdat je dan foutief data als enkelvoud interpreteert. Niet zo gek hoor, dat herinterpreteren, want dat hebben we in de geschiedenis vaker gedaan. Zo was vroeger het enkelvoud van die grote zwarte vogel een raven, en was het meervoud ravens, alleen begreep men een enkelvoud op -en verkeerd en ontstond raaf (via rave, echt waar hoor, kijk maar hier op blz. 114). Waarom dat niet gebeurd is met ‘heiden/heidenen’ en ‘christen/christenen’, daarover mogen jullie soebatten in de reaxy-sectie. En onthoud: de volgende keer dat je data's tegenkome, realiseer je dan dat men aansluit in een rijke traditie van herinterpretatie.

Maareh, de vraag is natuurlijk: wat is JOUW voorkeur, waarde lezeres? Data, data’s of datums?

Reduplicatie

Je kunt van een woord makkelijk een ander gerelateerd woord maken: in het Nederlands kun je bijvoorbeeld heel makkelijk van een zelfstandig naamwoord een werkwoord maken door er -en achter te plakken: "wij zijn aan het brillen" (wat dat dan ook wezen mag). Maar er zijn andere mogelijkheden. Reduplicatie is het verschijnsel dat je een nieuw woord maakt of een woord vervoegt door een (deel van een) woord te verdubbelen. In het Ilokano bijvoorbeeld is ulo hoofd, en is uloulo hoofden. Reduplicatie komt veel voor in de talen van de wereld en kan veel verschillende betekenissen opleveren. Er is een doelgroep die er heel goed in is, namelijk kinderen – maar waarom?

Oproep: taalgebruikgidsen

In het Engelse taalgebied is al bijna 200 jaar een rijke traditie aan usages guides: gidsjes die de taalgebruiker adviseren op het gebied van uitspraak, woordkeuze, zinsbouw en nog veel meer. Voorbeelden van besproken usages problems zijn de split infinitive (“to boldly go”), het gebruik van het woord hopefully en vele andere glibberige stenen in de rivier van juist taalgebruik. Dit soort probleempjes worden samengebracht en van vaak bijtend commentaar voorzien in boeken zoals The King's English van Kingsley Amis of A Dictionary of Modern English Usage van de gebroeders Fowler.

Al die Engelse usages guides worden momenteel in kaart gebracht door prof. Ingrid Tieken cum suis in het project Bridging the Unbridgeable (zie hier voor een beschrijving van het project en hier voor het interessante onderzoeksblog). Aan dit project zit ook een jaarlijks mastervak vast op de Universiteit Leiden: Testing Prescriptivism. Binnen dit vak is nu de vraag gerezen waarom er eigenlijk zo weinig Nederlandse usages guides zijn.

Er lijkt weinig bekend over Nederlandse usages guides. Er zijn tallozen spellingshulpjes en grammatica's, en ook zijn er publicaties die enkel de spatie behandelen. De grammatica's behandelen echter over het algemeen vaak het geheel aan spelling/grammatica, terwijl gebruiksgidsen juist enkel de problematisch aspecten behandelen, zoals “de reizigers wordt/worden verzocht”.

Ik ben dus daarom op zoek naar gidsjes die dit soort problemen behandelen voor het Nederlands. Alom bekend is natuurlijk de Schrijfwijzer, en verder zijn er “Is dat goed Nederlands” van Charivarius (vrij toegankelijk via DBNL) en het recentere “Groter als” van De Taalclub. Maar er zijn er vast meer! Wie helpt? Reageren op deze blogpost mag. Alvast dank!

Bargoens, ligchaam en kennings

Milfje is kneiterblij, want heeft voor Sinterklaas een kado gekregen: het Bargoens woordenboek. Een schitterend boekje, samengesteld door Enno Endt en Lieneke Frerichs. Interessant vanwege de scheldwoorden, maar je wordt er etymologisch ook nog eens wijzer van. En dat leidt dan weer tot een herverdieping in Oud-Engelse poetische figuren. Oftewel: Milfje heeft alle markten thuis op haar lichaam geschreven, gelooft niet in smallest publishable unit en deelt dus heur passie voor Bargoens én kennings...

Populariseren kun je leren: Gebareninzicht.nl

De tweede populist in de miniserie Populariseren Kun Je Leren, over de genomineerden voor de LOT populariseringsprijs, is Gebareninzicht.nl: een website waar je van alles kunt leren over gebarentalen en in het bijzonder Nederlandse Gebarentaal (NGT). Het belangrijkste pluspunt van deze site is dat alle informatie toegankelijk is in het Nederlands en in NGT – dus ook voor doven en slechthorenden met NGT als moedertaal.