De betekenis van spelling

Het mooie weer leidde ertoe dat ik laatst mijn eerste ijsje van het jaar scoorde. En wat voor 1: een bolletje yoghurt en een bolletje citroencake, fris en smaakvol, in een al even smaakvol oubliehoorntje (mooi woord trouwens). Terwijl ik lustig zat te likken, viel mijn oog op de naam van de ijswinkel: Het IJscuypje. (Ho, sluikreclame, nou hier dan nog drie ijswinkels; Venetië, Mezzo, Florencia). Wat een merkwaardige spelling heeft dat toch! De tijd dat we een ui als uy schreven, is toch echt voorbij, en 'cuip' is al een poos met een 'k' – waarom doet zo’n winkel dat dan toch?

In de taalkunde wordt sinds begin 20e eeuw een strak verschil gemaakt tussen taal en spelling: het eerste is het levende gebeuren dat je voortdurend gebruikt, waarin regels gelden die je nauwelijks kunt afdwingen, dat zichzelf regelt, dat verandert, aan sociale wetten onderhevig is, etc. Spelling is slechts een visuele weergave ervan. Het is een setje niet altijd consequente regels, regels die gewoon afspraken zijn en niet zichzelf regelen. Voor sommige talen worden die regels bepaald door een instituut zoals de Academie Francaise. Nederland heeft de Taalunie, die de spelling bepaalt, maar (let op!): je bent niet verplicht die spelling te volgen. De spelling is alleen verplicht voor ambtenaren en het onderwijs. Jij mag in principe doen wat je wilt. Milfje is niet aansprakelijk voor eventuele gevolgen.

Op spelling wordt door taalwetenschappers wel eens een beetje neergekeken: het is lang niet zo fascinerend als taal, het is statisch, het betekent niks. Maar inmiddels zijn veel mensen het er ook wel over eens dat spelling wel degelijk ook taal is: uitspraak verandert namelijk wel degelijk op basis van spelling. Kijk maar naar buitenlandse woorden, bijvoorbeeld uit het Frans, die we langzaam aanpassen aan onze taal. Woorden zoals compromis: in het Frans wordt dat uitgesproken met op het eind een -ie, maar in het Nederlands hoor je het op basis van de spelling steeds vaker met een -is. Spelling blijkt ook inzicht te geven in hoe we woorden opslaan (zoals uitgelegd in ieders favo boek: de Taalcanon). Maar vooral is spelling, net als zo veel andere aspecten van taal, een mogelijkheid om je identiteit tot uitdrukking te brengen.

Zoals bij het IJscuypje dus. Als je het logo van die winkel bekijkt, zie je meteen wat ze uit willen stralen: oerhollandse (nee ho: oerhollandsche) gezelligheid, kneuterigheid, de sfeer van de Jordaan in de jaren dertig, toen iedereen nog stamppot at (hee!), dat idee. Doe maar gewoon, geen poespas, maar oudnederlandsch ijsch. Dat bolletje citroencake-ijs past eigenlijk niet in dat oerhollandsche imago, maar de spelling van het merk wel, net als het font van de titel: een eenduidig marketingplaatje dat de winkel bedacht heeft.

Spelling heeft dus wel degelijk betekenis: door de spelling van een bepaalde periode te gebruiken, verbind je je aan het imago van die periode. Het IJscuypje is zeker niet de enige die dat begrepen heeft; er zijn talloze voorbeelden. Als je de sixties verrukkulluk vond, dan kun je maar beter fantasties en revooluutsie schrijven, zoals ons aller Gerard Reve bijvoorbeeld. Maar als je wilt laten zien dat je een kind van deze tijd bent, dan sgrijf je tog lekr sms-taal! Lekker je ouders irriteren, jwz!

Een heel bekend voorbeeld is trouwens het Engelse ye, wat door onnoemelijk veel mensen als /jie/ wordt uitgesproken, maar wat gewoon een archaische variant is van the (thie) is. Wikipedia heeft het precies goed: de vorm is "suggestive of a Merry England or Deep England feel.". 

Dit soort identiteitsbevestiging doen we de hele tijd. We doen het bijvoorbeeld ook in woordkeuze: een bekend voorbeeld is content/tevreden: de woorden betekenen nagenoeg hetzelfde, maar de connotatie is anders. Een nog sterker voorbeeld is het vetgedrukte woord in 1, 2 en 3: het betekent hetzelfde, maar het maakt nogal veel uit welke je zegt, want het roept allerhande associaties bij mensen op. 

1. Dat is een opvallend detail
2. Dat is een saillant detail
3. Dat is een striking detail

Dit kan dus met spelling ook: je kunt doen wat je wilt, met alle connotaties van dien. Sommige mensen doen dat ook: Jan Stroop (roemrucht taalkundige) bijvoorbeeld gebruikt stelselmatig 't in plaats van het. Wij Milfje gebruiken (mede doordat we tweekoppig zijn) soms bewust een k waar een c hoort (kontakt, produkt), of laten ekspres een trema weg. 

Nu kun je natuurlijk zeggen: doe gewoon normaal, schrijf gewoon zoals iedereen, waarom moet je zonodig opvallen? Nou, precies om dezelfde reden als waarom je misschien een gele stropdas aanhebt. Of altijd citroencake-ijs koopt, of bij een bepaalde lunsjroem gaat eten: het zijn allemaal aspecten van je identiteit. Wie je bent, wie je wilt zijn voor mensen, dat komt allemaal naar buiten door je spelling. Daarom is het in sommige situaties handig om foutloos te spellen, maar mag je ook best geloven in een afwijkend produkt.