Translate Milfy!

donderdag 8 februari 2018

Over de betekenisverwarring die de ontnieter is

Door Sterre Leufkens

De taal: ze wordt bezongen in het mooiste lied, en terecht natuurlijk. Een aspect van taal dat weleens geroemd wordt, is heur logica. In taal kun je de helderste gedachten uitdrukken, kun je redeneren, en zelfs als je niks uitspreekt maar alleen maar taal in je hoofd gebruikt, kun je er de prachtigste rationele argumentaties mee vormen. Nou, dat mag allemaal zo wezen, intussen is taal vaak ook gewoon onhandig, verwarrend, slecht ontworpen, en een bewijs dat het zowel in ons hoofd als daarbuiten één grote chaos is. Case in point: de ontnieter. 


De voorvoegsels on- en ont-, dat weten we allemaal, hebben vaak iets met een tegenstelling te maken. Aardig versus onaardig, Nederlands versus on-Nederlands, en dooien versus ontdooien. O wacht, daar gaan we al. We schreven al eerder dat er eigenlijk twee on(t)s bestaan: eentje die een tegenstelling aanduidt, en een andere, met een andere etymologie, die zoiets betekent als 'beginnen met' (ontdooien, ontbijten, ontroeren). Oké, verwarrend, maar soit. 

Een ander woord dat we vaak gebruiken voor ontkenningen is natuurlijk 'niet'. Een verwarrend aspect aan 'niet' is al meteen dat je het zo vaak tegenkomt in combinatie met 'wel', wat precies het tegenovergestelde betekent. Wat denk je daar wel niet van? Denk je er nou wel of niet iets van? Verwarrend, wel, niet? En dan heeft dat 'niet' óók nog een tweede betekenis, die helemaal niks niet te maken heeft met het ontkennende niet, en dat is die van de wereldveranderende uitvinding van het nieten, ergens een nietje doorheen jassen, je weet wel (of niet). 

(Dat is trouwens op zich al boeiend: waar komt dat woord 'nieten' vandaan? En het 'nietje'? Waarom zou je aan een dergelijke praktische uitvinding een woord toekennen dat al in gebruik is voor zo ongeveer een van de meest basale functies van onze grammatica, namelijk het ontkennen? De etymologiebank vertelt ons dat 'nieten' waarschijnlijk uit het Duits komt, waar Niet (of Nietlein) het woord is voor 'klinknagel', oftewel het soort ding waarmee Jezus al aan het kruis geNiet werd. Een nietje noemen ze in het Duits dan weer een Heftklammer, oftewel een schriftklemmetje (vrij vertaald). Betere term, naar mijn mening, maar wie ben ik.)


Goed. Terug naar die twee verwarrende tegenstrijdige elementen, ont- en niet. Combineer ze, en je krijgt het grootste verwarringsamalgaam ter wereld, die imploderende clusterbom van een woord, de onbegrijpelijkste der voortbrengsels van onze hedendaagse kantoorwereld, dit bewijs voor het onomkeerbare begin van de ondergang des avondlands: 

         de ontnieter. 

Wat is het nou? Kun je ermee nieten of niet? Begin je te nieten of is het welletjes? Welles of nietjes? Mensenkinderen, taal is fantastisch, maar logisch, dat niet.

11 opmerkingen:

  1. Ik hoor dat ding ook "weller" genoemd worden.

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Bij ons op kantoor noemen ze het een deniterateur. Leuk gevonden.

      Verwijderen
  2. Het is wel een van de weinige woorden die symmetrisch is op deze manier:

    o n t
    n i e
    t e r

    Zeer bijzonder, ik ken verder alleen nog woorden als paraderen en dirigeren, of andere -eren woorden. Ontnieter is echt uniek in zijn vorm!

    Heel leuke post trouwens, moest er hartelijk om lachen :)

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Dank Bob, en wow, dat je dat ziet zeg, ongelooflijk. En ik heb meteen enorm veel meer liefde voor het woord ontnieter!

      Verwijderen
    2. Het is ook een anagram van intoneert ook (of rieten ton) en je kan er leuk trigrammetje van maken:

      ont nie ter
      nie tte min
      ter min aal

      Dit 't' kan ook wel is dubbel verwarrend zijn als je er over na denkt, is ontoombaar niet stiekem iemand die geen broers of zussen heeft? En ontrouw dan?

      Nou ja, hele wereld in zo'n woordje...

      Verwijderen
    3. *is = eens, een verdwaalde ook in de eerste zin...
      En edit functie zit er niet in?

      Verwijderen
  3. Slecht geniete nietwaar is niet te genieten, nietwaar?
    Het is het werk van een niet-vakman.

    BeantwoordenVerwijderen
  4. Fijn vraagstuk!
    Ik moet bij de ontnieter denken aan Nijhoffs lezing ‘Over eigen werk’, waarin hij de naam van zijn Awater op allerlei manieren verklaart, onder meer door te poneren dat A een oud woord voor water is, en zijn titel dus tweemaal water bevat: ‘Het water, dat het water weer smaak geeft.’ (Dit zou een gratis slogan kunnen zijn in de bronwaterniche.)
    Verder herinnert de ontnieter me aan mijn wereldvreemdheid anno 2003. Ik kende het bestaan van het ding niet en dacht er in een boek hardop over na. En wikte en woog tussen de kandidaten ‘anieter’, ‘denieter’ en ‘ontnieter’. De laatste optie is het geworden:

    ‘Knikken is Grieks voor nee,’ zegt Peter. Wij knikken.
    Alles is begonnen met zijn nagels of wat eronder zit. Met de weekbladen, waaruit hij traditiegetrouw de interessantste stukken wilde bewaren. Hij hield niet van uitscheuren, hij ambieerde zo loepzuiver mogelijke fragmenten. Dus vouwde hij de bladen exact in het midden open en pulkte de nietjes opwaarts. Bij het pulken schoot hij vaak half uit. Tot hij, op een vrijdag, bekende hij later, vol uitschoot en het onder zijn duimnagel begon te bloeden en hij zeker wist: de weekbladen spanden tegen hem samen. Daar ging hij wat op verzinnen. De ontnieter. ‘Ik ga er rijk mee worden,’ zei hij. Dat zegt hij nog. En op gedempte toon: ‘Ik ben in één keer binnen.’
    De cursus dient vrucht af te werpen. Voor ons. Maar Peter stelt dat het ook een gebaar is naar de samenleving, want van wie denk je dat wij leven?
    (MK, De leliering. Gemengde berichten, Amsterdam 2003)

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Beste Marc, grappig dat je zelf ook bij dit voorwerp was uitgekomen! Het teken van een genie, zeg ik altijd maar, eerst dingen uitvinden die al bestaan maar die je niet kent. 't Overkomt mij ook geregeld.
      Leuk voorbeeld van Awater, er zijn zo nog wel meer dubbeloppe plaatsnamen, we schreven daar een keer over: http://milfje.blogspot.nl/2016/06/de-meest-dubbeloppe-plaatsnamen.html

      Verwijderen
  5. Ik mis in deze uiteenzetting een reflectie op de taalkundige betekenis van ‘ontnieten’ (“de ontkenningen uit een zin halen”)

    BeantwoordenVerwijderen
  6. Ook wel ‘denegeren’ (en het corresponderende ‘denegator’)

    BeantwoordenVerwijderen