Vanmorgen was ik mijn tweewekelijkse column voor De Ochtend van 4 op Radio 4 aan het voorbereiden. Onderwerp deze week waren de Woorden van het Jaar die Van Dale had genomineerd. Kijkend naar dat lijstje viel het type woord op: het zijn allemaal samenstellingen, behalve als het portmanteaus zijn. Maar er valt nog iets anders op: deze woorden laten goed zien dat het prima gaat met het Nederlands.
Nederlands in gevaar?
Ik ben niet zo'n fan van de uitdrukking 'je hoort het steeds vaker', want dat is vaak niets meer dan een truc van je brein waardoor je dénkt dat je iets vaker hoort (zie ook Zwangere Vrouwen Syndroom, lees hier meer). Maar toch durf ik te zeggen dat ik best vaak hoor dat het Nederlands wordt bedreigd. Zelfs als er sterk bewijs is voor de kracht van het Nederlands zijn er van die onverbeterlijke eigengelijkhebbers die zeggen dingen zeggen als 'dat zou zijn gebleken uit onderzoek'. Irriteren, genieten, zo'n mix van emoties roept dit altijd op. Hoe dan ook, er zijn denk ik vrij veel mensen (Sylvia W. bijvoorbeeld ook ooit, maar ach wie herinnert zich haar flarden in het niets) die bang zijn, en dan vooral voor het Engels.
Domein vs woord
Het is bij deze angst goed om twee dingen uit elkaar te halen, die nogal eens verward worden. Aan de ene kant kunnen Engelse woorden in het Nederlands worden gebruikt. Dat kan op allerlei verschillende manieren (geleend, vertaald etc). Neem bijvoorbeeld een woord als computer: duidelijk uit het Engels ontleend, maar in een zin als 'Ik sla met mijn vuist op de uitgevallen computer' is het één woord in een verder Nederlandse context. Je kunt Engelse leenwoorden lelijk vinden, over smaak valt niet te twisten. Maar ik ken geen enkel taalwetenschappelijk bewijs dat leenwoorden in een situatie als de Nederlandse ook maar de minste bedreiging voor de stabiliteit van die taal vormen. Ze worden bovendien veel minder gebruikt dan je misschien zou denken.
Aan de andere kant kan Engels ook als taal worden gebruikt in bepaalde situaties, zoals in de krant, in de politiek of in het onderwijs. Dit is fundamenteel anders dan woordgebruik, en potentieel veel gevaarlijker. Wanneer een taal in zo'n situatie wegvalt, is er sprake van domeinverlies (zoals dat taalwetenschappelijk heet). Dit gebeurt in Nederland voorlopig alleen in het hoger onderwijs, maar dat is potentieel wel gevaarlijk. Gelukkig blijft het voorlopig overwegend beperkt tot één domein, zo liet de Staat van het Nederlands vrij overtuigend zien.
Woorden van het jaar
Maar het gaat hier niet om domeinen, het gaat over woorden, en dan specifiek over deze 18 stuks:
balanstrutje, blokkeerfries, bomcycloon, creditboy, drankhangen, hempathie, intimiteitscoördinator, kantlijnsporter, kwispellezen, mangomoment, plogging, practivisme, primarkpremie, rooftijdschrift, selfieshopper, testosterontweet, vliegschaamte, yogasnuiver
Omdat alle woorden samenstellingen zijn (ook de portmanteaus als hempathie natuurlijk) kun je deze woorden verdelen in 36 woorddelen. Nu is de vraag: uit welke talen komen die? Dat heb ik even snel geturfd, en de score is als volgt:
Nederlands - 24
Engels - 7
Latijn - 2
Anders (Frans, Hindi, Zweeds) - 3
Deze score moet met een korrel zout worden genomen. Is cycloon bijvoorbeeld nog als Engels te benoemen, terwijl het al sinds 1872 in het Nederlands voorkomt? Zou iemand het als zodanig herkennen? Ik heb het hier wel als Engels aangemerkt. Net zo heb ik yoga als Hindi benoemt, testosteron als Engels, sympathie als Frans en cöordinator als Latijn. Maar balans bijvoorbeeld is al in de 12e eeuw aan het Frans ontleend, en heb ik vanwege die lange geschiedenis als Nederlands getagd. Heel willekeurig, en wie een andere indeling wil maken, doet uw ding. Maar ik denk dat de conclusie niet zo in gevaar komt.
Niks aan de hand
Die conclusie is dat deze woorden goed laten zien dat er weinig met het Nederlands aan de hand is. 66% van de woorddelen is Nederlands, minder dan een kwart is Engels. Valt weer reuze mee lijkt me. Het overgrote meerendeel van de gebruikte woorddelen is dus gewoon hartstikke Hollands. Daar komt nog bij dat zelfs áls een woord uit twee Engelse delen bestaat, zoals bij creditboy, de nieuwe samenstelling tóch uniek voor het Nederlands lijkt te zijn. Ik kan het in het Engels in ieder geval zo snel niet vinden.
Zijn de achttien Woorden van het Jaar van Van Dale representatief voor de staat van het Nederlands? Nee. Maar ik denk dat ze daar wel een goede indicator zijn. En die indicator zegt: Nederlands all the way. Ga maar weer rustig slapen dus, er staat geen indringer aan de poort.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten