Onontgonnen en het Higgs-deeltje van de taalwetenschap

bron: rosavanlima.nl

Eerder schreven we al over het fascinerende verschil tussen on- en ont-. We waren daar nog eens over aan het nadenken, en we kwamen op een leuk nieuw spel: woorden die beide voorvoegsels hebben. Daar gaan we het na de break over hebben, alsmede over het werkwoord ginnen. Wederom rare shi* alom. En en passant doen we jullie nog een stukje kennis toekomen over het Moeras der Vroege Etymologie...

We kwamen hierop doordat we het woord onontgonnen lazen. Ok, dat betekent gewoon "nog niet gecultiveerd", letterlijk "niet begonnen met ginnen". Maar wat betekent ginnen dan eigenlijk wel niet? Want dat is namelijk natuurlijk ook best raar. In de wonderbaarlijke Etymologiebank leren wij dat beginnen teruggaat op het fictieve werkwoord *ginnan. Niet echt fictief, maar wel een gereconstrueerde vorm, dat wil zeggen een vorm die we niet in teksten overgeleverd hebben gekregen, maar waarvan we het bestaan ongeveer kunnen vaststellen op basis van klankwetten en ander bewijs. 

A propos vaststellen op basis van klankwetten, even een zijspoortje over het Higgs-deeltje van de taalwetenschap: de Proto-Indo-Europeaanse laryngeals, oftewel keelklanken. De grap met deze klanken was dat een van de beroemdste taalkundigen van ooit, Ferdinand de Saussure, in 1879 de stelling poneerde dat deze klanken er wel geweest moesten zijn, alleen was er geen bewijs voor. Dat had hij afgeleid uit, daar heb je ze, klankwetten en andere data. Toen, jaren later, werd het Hittitisch (deels) ontcijferd, en toen kwam daar opeens een schitterende keelklank tevoorschijn! We doen dit nauwelijks recht, lees hier bijvoorbeeld meer. Of voor de vraiment nerds: lees hier een artikel van Alwin Kloekhorst over laryngeals in het Anatolisch.

Enfin, zijspoortje dus. Terug naar onontgonnen. We bedachten en googleden naar wat meer woorden die met onont- beginnen, en we vonden er nog een aantal meer, waaronder de volgende:

onontvankelijk
onontbeerlijk
onontwijkbaar
onontkoombaar
onontwarbare
onontwikkeld

onontwarbaar
onontsloten
onontploft
onontdekt 

Zoals jullie zien zitten nog een paar malle woorden tussen, bedenkende dat onont- 'niet beginnen met' betekent. Zoals 'niet beginnen met vankelijk zijn', en 'niet beginnen met beerlijk zijn'. Nu weten we dat ontvankelijk uiteindelijk van ontvangen komt, maar de betekenis is toch al wel wat afgedwaald. Weet je, jullie kunnen lekker in de comments jullie etymologische verkenningen delen. We kunnen beetje voorkauwen, maar jullie kunnen dat zelf ook, we kennen jullie. 

Zucht, wat is er toch veel interessants te vinden over woordformatie in het Nederlands. Wij vinden het eindeloos heerlijk. Wat vinden jullie eigenlijk? Wat is nou een woord of woorddeel waarvan jullie zoiets hebben van: waarom besteden die van Milfje dáár nou nooit eens aandacht aan? Kom maar door! Ook favoriete onontwoorden zijn meer dan welkom!