Plaatsnamen zijn geweldig als studieobject. Als er al geen leuk verhaal bij verzonnen is (Leiden, Wierum), dan geven ze wel een fascinerend kijkje in de geschiedenis (Oegstgeest). Of ze gaan zwerven en worden in een populair stripboek gebruikt (Gotham). Ook taalkundig gezien zijn plaatsnamen interessant. Er kunnen overblijfselen van verloren talen inzitten (zoals Keltisch), en ze kunnen bestaan uit elementen waarvan wij de betekenis niet meer weten. Door dat laatste kan het voorkomen dat plaatsnamen eigenlijk twee keer hetzelfde zeggen. De dubbelop-plaatsnaam!
Het is een soort zomeraanbieding: nu, halve plaatsnamen in de aanbieding, efficiënter dan ooit! Er is namelijk een aanzienlijke groep plaatsnamen die je zo door twee kunt delen, en dan zeg je eigenlijk hetzelfde. Kijk maar eens:
- Estrée-Cauchy - straatweg-straatweg (bron)
- de river Avon - rivier rivier (avon= rivier in het Brythonisch)
- Mount Kilimanjaro - Berg berg Njaro (kilima=berg in Swahili)
- De Rots van Gibraltar - De rots van de rots van Tariq (Gibraltar komt van het Arabisch Jebel-Al-Tariq, waarin Jebel "rots, heuvel" betekent)
- Faeröer eilanden - de schaap eilanden eilanden (fær-øer betekent schaap-eilanden in het Oud-Noors)
HUH hoe kan dat nâh? Nou, heel simpel. Het gaat in de meeste gevallen om woorden uit twee verschillende talen (of taalvariëteiten). Er kwamen nieuwe mensen ergens aan, en die plakten hun woord voor een bepaald geografisch fenomeen (rivier, berg, moeras) vast aan een bestaand woord uit de plaatselijke taal, waar dat woord ook al in zat. Maar dat wisten ze niet! Dat krijg je ervan als je niet snapt hoe woordbouw werkt in een vreemde taal. Op dezelfde manier is het eigenlijk Dom&Fout om "de algebra" te zeggen, omdat het stukje al- in "algebra" in het Arabisch ook een lidwoord is. Nouja, doe je niks aan.
Zoals gebruikelijk loopt het Engels weer voorop met het in kaart brengen van dit soort plaatsnamen: er is zelfs een volledige Wiki-lijst. Voor Nederlands heb ik geen volledig overzicht kunnen vinden. Wel heb ik her en der wat voorbeelden gevonden. Kijkt u maar eens:
- Berenbroek - een moddermoeras (bron), uit bere (modder) en broek (moeras)
Er zijn er vast legio's meer. Daarom: pak de atlas erbij op de regenachtige dag die je weet dat gaat komen deze zomer, en speur maar raak! We horen graag van jullie!
P.S. Overigens kwam ik hier ook nog twee tautologische herten tegen: rendier (ren=hert, dier=oud woord voor hert) en damhert (dam=hert, en hert=hert). Dus, wie klaar is met de dubbelop-plaatsnamen, mag verder met de dubbelop-dieren Heerlijk!
Mogen drankjes ook? De Chai Tea Latte van Starbucks is mijn favo voorbeeld (thee thee melk). Extra interessant omdat de twee vormen verschillende reizen afgelegd hebben: 'chai' via Portugees > Mandarijn Chinees en 'tea' via Nederlands > Maleis > Chinees (bron: http://www.etymonline.com/index.php?term=tea).
BeantwoordenVerwijderenEigenlijk is Chai Tea Latte nog iets dubbelopper omdat Latte in het Engels (en Nederlands) niet zomaar 'melk' betekent, maar 'warme opwekkende drank met melk'. Een component van 'thee' zit daar dus ok nog in verwerkt.
VerwijderenEen mooi voorbeeld is de heuvelnaam Monteberg die op meerdere plekken in Vlaanderen voorkomt. Het eerste element monte- is Latijn/Romaans en betekent berg. Later is daar tautologisch het Nederlandse woord 'berg' aan toegevoegd.
BeantwoordenVerwijderenLeuk! Worden dit soort namen eigenlijk gebruikt in onderzoek naar taalcontact? Door jou bijvoorbeeld? :) Kan me voorstellen dat het interessante inzichten kan geven!
BeantwoordenVerwijderenZeker. Toponymische doubletten kunnen ons veel vertellen over historische taalcontactgebieden. Het is dan zaak om naar de historische vormen van de plaatsnamen te kijken. Zo zijn er gevallen waar we in de achtste en negende eeuw alleen maar de naam Monte tegenkomen, en dan plotseling in de 12e eeuw wordt er het Oudnederlandse element berga aan toegevoegd!
VerwijderenOp het blog van Gaston Dorren gaf ik laatst het voorbeeld van het driedubbeloppe lidwoord in Het El Alhambra.
BeantwoordenVerwijderenHaha ja precies :) Heeft Gaston hier toevallig ook net over geschreven, of ging het over iets anders?
VerwijderenNee, dat ging over meervoudig verenkelvoudigde meervouden, ook leuk. :)
VerwijderenWaardpolder, Reitdiep (uitgaande van de etymologie 'riet' = stroompje), Nieuwe Niedorp (al is dat misschien Nieuwe Ten-IJdorp, dan niet), de Nieuwe Nieuwstraat in Amsterdam (er is ook een Oude Nieuwstraat), het Schoonebeker Diep, Leekster Hoofddiep, de Vliestroom.
BeantwoordenVerwijderenHet Mweru-meer/Lake Mweru, er zijn er een paar van, maar het bekendste ligt op de grens van Kongo en Zambia. 'Mweru' betekent 'meer' in meerdere Bantoe-talen uit die regio.
Terzijde: 'volledig' is wat te veel eer voor die engelstalige Wikipedia-bladzij, alle voorbeelden die in dit blog en de reakties worden gegeven ontbreken er bijvoorbeeld al aan. En in het Engels krijg je het natuurlijk al snel, omdat ze daar gewoon zijn woorden als 'river', 'isle', 'lake' en 'mount' aan namen toe te voegen.
Carthago ("Nieuwe stad") -> Cartagena (Nieuwe Nieuwe stad). Volgens degene die me dit vertelde (geschiedenisleraar in de jaren 60?) zou er ook nog "Nuovo Cartagena" bestaan, maar hier laat internet mij ter verificatie in de steek...
BeantwoordenVerwijdereneen vergelijkbaar fenomeen vindt plaats met afkortingen, bijv. in techniek. Er is een GPLK, wat staat voor Gepantserd Papier Lood Kabel. Maar als mensen het er over hebben gaat het altijd over een GPLK-Kabel - ook dubbelop, er zijn niet veel mensen die GPL - Kabel zeggen, 't ding heet een GPLK.
BeantwoordenVerwijderenTsja, de Koninklijke Marine heeft LCF-fregatten, waarbij de LC staat voor Luchtafweer-Commando, en de F kunt u nu wel raden...
BeantwoordenVerwijderen