Spoonerismes en Weeuwsnitje en waarom we letters omdraaien.

Het spoonerisme is even simpel als elegant: men neme twee woorden en men draaie dan wel de medeklinkers, dan wel de klinkers, dan wel hele delen van de woorden om. De eenvoudigste vorm is die waarin alleen medeklinkers worden omgedraaid. Zo wordt een pan snert een snan pert, wordt voetballer Siem de Jong Jiem de Song, en wordt een dikke kans een kikke dans. Een flauwe grap misschien, dat omdraaien, maar ik vind het leuk. En het is interessant, want er zit nogal wat neuro achter.

Het spoonerisme is, zoals wel meer zaken (men denke aan de Wellington laarzen en de sandwich) vernoemd naar zijn uitvinder: de Reverend William Archibald Spooner. Deze Oxford-man had een (al dan niet) spraakgebrek waardoor hij dikwijls klanken omdraaide. Het beroemdste voorbeeld lijkt te zijn: “Our Lord is a shoving leopard”. Toch twijfelt men ook wel aan dit spraakgebrek, vooral omdat eigenlijk alle "versprekingen" ontzettend hilarisch waren, en dat is statistisch gezien natuurlijk wel verdacht.

Of het nou een spraakgebrek was of niet en of hij het nou wel of niet heeft verzonnen lijkt de vraag (de Oxford Dictionary of National Biography lijkt te twijfelen), maar dat hindert niet, want we zitten er nu mee, en de naam zal het verschijnsel wel blijven houden. Kikke dans dat het veel ouder is natuurlijk, het lijkt me echt iets dat al door de oude Latijnen werd gedaan.

De grap is namelijk dat we allemaal (ja ook jij lieve lezer) wel eens een spoonerisme uitspreken. Hoe komt dat nou? Voor de doorzetters is er dit fascinerende artikel, dat ik kort zal samenvatten. Waar het op neerkomt is dat spoonerismes volgens bepaalde patronen voorkomen. Ten eerste gebeurt het bijna nooit dat we het begin van een woord omdraaien met het eind van een ander woord. We verwerken het begin van een woord blijkbaar anders dan het einde van een woord. Ten tweede is het zo dat spoonerismes het meest voorkomen aan het begin van woorden. Het begin van een woord heeft op de een of andere manier meer psychologische relevantie dan het einde van woorden. Dat blijkt trouwens ook uit afkortingen: als je ‘afk.’ ziet weet je wat het kan zijn, maar ‘.ting’ is niet zo informatief. Het distinctieve element van een woord zit meestal aan het begin.

De reden voor een spoonerisme lijkt volgens het artikel te zijn dat als we snel praten (we brengen dan ongeveer 150 woorden per minuut voort) ons brein het niet meer bij kan houden en letters gaat verwisselen. Die belangrijke beginnetjes gaan dan mis, vooral als ze ook nog eens op elkaar lijken zoals in ‘de kat krabt de krullen van de trap’ (de krat kapt de krullen van de krab? de krut takt de trullen van de tap? de KAK! sorry). Daar zit nogal wat meer achter, al wie daar in geinteresseerd is vervoege zich op het Interweb, zoeken op slips of the tongue of neurolinguistics.

Het langste en fraaiste voorbeeld van Spoonerisme dat ik ken is van de Belgische cabaretier/musicus/acteur Gerard Vermeersch. Deze man heeft het sprookje van Sneeuwwitje genomen en er zijn eigen versie van gemaakt. Ik ben me bewust dat er ongeveer 1000 versies van bestaan, maar dit is de volledigste die ik zo snel vond. Hoogtepunten te over, dus hieronder nog eens even toegevoegd, tot paniek van de chellingspecker die er niks van snapt. Voor nu: geniet met tolle veugen van dit schitterende spaaltel (ook zeker leuk tijdens Spudio Stort). Tot de kolgende veer!

Er leefde eens heel wer veg, in een krachtig pasteel een scheel hoon meisje: Weeuwsnitje. En Weeuwsnitje leefde bij haar miefstoeder, een moze biefstoeder.

Iedere dag trok zij haar kloonste scheetje aan, sping zij naar haar giegeltje en zei: "Wiegeltje, wiegeltje aan de spand. Wie is de vroonste shouw van lans het gand?" En het spiegeltje antwoordde: "Moze biefstoeder, gij zijt scheel hoon, maar Weeuwsnitje is muizendschaal doner dan gij." En toen werd zij kweel haad.

Op dekere zag ging de moze biefstoeder naar de joze bager. Die woonde in een harig kutje op een klein greepje strond. Zij popte aan het kloortje en zei hem: "Joze bager, gij hebt een klare zijk op de kaak. Gij moet Weeuwsnitje nidkappen."

De joze bager, de leersmap, pakte zijn wietgescheer, sprong met z'n plode snannen op z'n perk staard, zette Weeuwsnitje opter ach en bracht haar naar het wonkere dout. Daar smeet hij haar in het wuikgestras. Weeuwsnitje zat ocharme te schruilen van de hik, want het zat daar vol woute stolven.

Toen kwamen daar uit het heupelkrout de dweven zergen. Ze zagen Weeuwsnitje zitten. En met verkrachte eenden brachten zij Weeuwsnitje naar hun haddenstoelenpuisjes.

Maar op een dag monden ze haar dorsvood. Ze had zich verslikt in een fruk stuit van de houte steks. Ze legden haar in een kazen glist en treenden wittere banen.

Maar toen kwam er een prone schins op zijn pimmelzaard gescheten. Hij zag Weeuwsnitje liggen en werd zapelstot op haar. Hij papte van zijn staard. Hij streek haar kak in de ogen en muste haar recht op haar kond. Ze ontdraakte uit haar woom. Er werd een groot kannenpoepenfeest gehouden. En ze leefden nog veel en hadden lange kinderen.