Translate Milfy!

woensdag 2 november 2016

Een serieuze discussie over spellingsverandering

Door Sterre Leufkens

Hebben jullie laatst Halbe Zijlstra in Pauw gezien? Hij probeerde uit te leggen waarom Zwarte Piet langzamer moest veranderen. Sophie Hilbrand vroeg hem wat het gevaar was van roetveegpieten op tv. Na lang stamelen kwam Halbe niet verder dan dat zijn zoon verward zou raken van de diverse soorten pieten, en dan zou kunnen zeggen ‘He, wat gek’. Dat is dus het gevaar van een verandering in pietkleur.  

Over naar het domein der spelling. Maurice de Hond pleit in de Volkskrant vandaag voor het afschaffen van de ei en de ou: alle woorden met een ij- of een au-klank zouden we voortaan met een ij en een au schrijven. Dat scheelt onderwijstijd, die nuttiger gebruikt kan worden.

De honende reacties op sociale media waren te verwachten – spellingsverandering is misschien wel net zo gevreesd als pietverandering. Wat me vooral opviel: o-ve-ral gaan mensen in hun reactie fonetisch spellen. Hier een paar geanonimiseerde tweets en facebookposts.

- Ik gaa fandaag de heele dag tiepen in mauries de honttaal. Suuperierietant maar soo wennen we er fast aan.
- wat een ijkel die mauries
- ik fint di hoofletters nog best oferbodig.
- Onderweisvandalen bepalen. 
- kijgaaf plan van aude opiniepijler
- Ijgenlijk zau je hem de auderlijke macht moeten ontnemen. En tellen kan hij ook al niet.

Mensen, kom nou. Drogredeneringalarm. Maurice de Hond pleit voor afschaffing van de ei en de ou. Niet voor totale loslating van alle spellingsregels of foneties spellen. Zelfs als we alle spellingsregels per decreet zouden afschaffen zou er waarschijnlijk niet opeens anarchistisch gespeld worden: mensen willen over het algemeen graag begrepen worden en zullen zich daarom automatisch aan elkaar aanpassen (daarover hier meer).

En dan nog iets: al zou onze spelling ontaarden in een ongelofelijke wanorde waarin iedereen zijn eigen regels begint te gebruiken en d/t’s en ei’s en q’s en #$*'s overal doorheen mietert, dan NOG zou het geen verschil maken voor de Nederlandse taal. Taal, dat is een systeem van klanken, woorden, grammatica. Je kunt een taal noteren, maar hij wordt er niet warm of koud van wanneer je het niet doet. Zo heeft taal millennialang bestaan zonder dat er überhaupt schrift bestond, en zijn er ook nu veel talen die niet geschreven worden en toch gewoon functioneren.

Dus, ik doe even de Hilbrand en vraag jullie: wat is het gevaar van afschaffing van ei en ou? Wat gaat er mis als we dat doen? Wie of wat wordt er slechter van?


Het enige dat ik kan bedenken is dat er in een aantal gevallen ambiguïteit zal ontstaan. Als we Maurice’ plan uitvoeren kun je voortaan niet meer het verschil zien tussen opiniepijler en opiniepeiler. Je krijgt meer homoniemen, zoals die gevallen heten. Maar de grap van homoniemen is, dat de context vrijwel altijd uitkomst biedt. Kijk maar: onze taal zit vol van homoniemen, en daarbij gaat het vrijwel altijd goed. Neem bank(zitmeubel)/bank (financieel instituut): bij mijn weten nooit een probleem. 

Maar oké, er zijn vast voorbeelden te bedenken waarbij de ambiguïteit zelfs met context erbij onoplosbaar is. Een echt relevante vraag is dan: rechtvaardigt dat probleem de onderwijstijd die we aan ij/ei en ou/au besteden, en de moeilijkheden waarmee we dyslectici opzadelen? 

Laten we daar gewoon eens echt over nadenken. Als je spelling belangrijk vindt, dan vind je dit toch op z'n minst een serieuze discussie waard? Kap met de makkelijke spellinggrapjes, en kijk er serieus naar.

12 opmerkingen:

  1. Die discussie is binnen de Nederlandse Taalunie heel uitgebreid gevoerd, jarenlang zelfs. De spellinghervorming was een van de eerste taken van de NTU, en er werd al heel snel een wetenschappelijke commissie voor opgericht. In tegenstelling tot de huidige spellingcommissie bestond die uitsluitend uit wetenschappers, taalkundigen die als onderzoeker actief waren aan een Belgische of Nederlandse universiteit. Ze hebben de toenmalige spellingregels aan een grondig onderzoek onderworpen, van verschillende knelpunten onderzocht welk effect een aanpassing zou hebben enz. Hèèl objectief, serieus, wetenschappelijk. Het resultaat van al dat werk was een nieuw spellingsysteem, dat iets te vroeg en zonder duiding in de media terechtkwam en afgebrand werd voor de ministers (die het moesten goedkeuren) het grondig konden bestuderen. Gevolg: de ministers kregen de bibbers, grepen terug naar de oude spelling, schaften de 'progressieve spelling' af, knoeiden wat met de tussen-n-regel en dat was dat. Geen wonder dus dat de Taalunie geen zin meer heeft om nog veel aan die regels te veranderen ;) Oh ja, de resultaten van dat onderzoek vind je diep ingebed in de website van de Taalunie, als je weet waar je naar moet zoeken. Gelukkig weet ik dat dus: http://taalunieversum.org/voorzetten/spelling/

    BeantwoordenVerwijderen
  2. Ja! Goeie! Waarom wel een zwartepietendiscussie maar geen spellingsdiscussie? Ik zou het ook wel fijner hebben gevonden als ik was opgegroeid met slechts één ei/ij en één ou/au. Veel makkelijker. Maar als je zoiets in gaat voeren, raken veel mensen van slag. Logisch.

    Ik vind trouwens wel dat er dan goed nagedacht moet worden over de keuze tussen ei en ij en tussen au en ou. Welke komen het meeste voor? Welke zijn het snelst te schrijven? Bij welke lettercombinaties treden de minste typefouten op? Of esthetische argumenten: ik vind ou veel mooier dan au.

    BeantwoordenVerwijderen
  3. Volgens mij zie je hier iets heel belangrijks over het hoofd: hoe doe je dat, dat afschaffen? OK, je kunt kinderen leren dat ze altijd 'au' en 'ij' moeten schrijven, dat snap ik. En hoe doe je dat met lezen? Toch maar ook 'ou' en 'ei' leren (zelf nooit gebruiken, kinderen!)? En laten we volwassenen ook van de ene op de andere dag alleen 'au' en 'ij' spellen? Veel succes! Mijn voorspelling: het eerste concrete voorstel gaat talloze uitzonderingen bevatten, omdat we te zeer gehecht zijn aan het woordbeeld van frequente woorden (ei, feit, beide, nou, oud, goud). Die uitzonderingen worden dan weer voor het onderwijs in halve vuistregels beregeld (altijd -heid als het een achtervoegsel is, maar wel gehijd en hijde natuurlijk), zodat we verder van huis zijn (spellen op woordbeeld leer je namelijk door veel te lezen, wat een intrinsieke waarde heeft, en nu maken we er nieuwe gekke regeltjes bij).

    Je kunt die spelling natuurlijk vrij laten, maar daar los je voor het onderwijs weer niks mee op. Dan moet je nog beide spellingen leren.

    Een ander belangrijk punt is nog: je voert nu de discussie alleen vanuit een instrumenteel perspectief (spelling is alleen nuttig). Maar de realiteit is dat spelling ook een culturele waarde vertegenwoordigt. Het gehele corpus van onze schrijfcultuur heeft ook een consoliderend effect.

    En dan nog iets: er is maar één manier om de taal echt te vereenvoudigen, en dat is massaal taalfouten te gaan maken. Dat helpt.

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Al zou het uiteindelijke voorstel allerlei uitzonderingen bevatten voor de meest frequente en/of geliefde woorden, dan nog is het makkelijker te leren voor een kind dan het huidige systeem waarbij voor ieder woord de juiste spelling geleerd moet worden.

      Stel: au, ou, auw en ouw worden samengevoegd tot au. Dan hoef je na een vereenvoudiging voor alle woorden met deze klank niet meer te leren of het nou dit keer au, of ou, of toch misschien auw is. Maar dat het altijd au is tenzij het een van de uitzonderingen is (die waarschijnlijk op een of twee handen te tellen zijn).

      Voor het verkrijgen van passieve kennis om teksten in de oude spelling te kunnen blijven lezen is veel minder (tot misschien wel geen) onderwijs nodig. Andersom is ook het geval: probeer maar eens Afrikaans te lezen. Dat is best goed te doen! Terwijl zelfs een vrij radicale hervorming van de Nederlandse spelling lang niet zo zou afwijken van de huidige spelling als het Afrikaans.

      Verwijderen
    2. Er is volgens mij ook niet zoveel "onderwijstijd" nodig voor het onderscheid au/ou en ei/ij. Woordbeeldspelling leer je voornamelijk door rijke input. Het is "barking up the wrong tree." Dan kun je beter de spelling (desnoods alleen in dit opzicht) vrijlaten, dan kunnen de mensen naar eigen goeddunken spellen en ontstaat er vanzelf wat iedereen wil (nou ja, dat laatste is ook niet waar)

      Verwijderen
  4. Deze reactie is verwijderd door de auteur.

    BeantwoordenVerwijderen
  5. ‘Weent u allen mee/om doctorandus P/bij wiens verscheiden/ de taal moet lijden.’
    Of nee: lijden en verscheiden waren volgens Drs. P geen rijmwoor­den.
    Ei rijmde bij hem niet op ij, au niet op ou.

    http://www.destentor.nl/extra/bespiegelingen/de-dode-dichter-1.5001830

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Heel bijzonder was-ie, onze talige Zwitserse Nederlander.

      Verwijderen
  6. Volgens mij zou er inderdaad minder ergernis en frustratie zijn over de schriftelijke weergave van taal als we één notatie van onze primaire taaluiting, zoals spreken en luisteren, zouden aanvaarden; een sociaal-emotionele achtergrond voor de hervorming.

    Echter, ik ervaar dat de wens voor eenvormigheid van schriftelijke taal vooral door economische motieven (er minder uren aan besteden elders dan in de eigen omgeving) wordt ingegeven, getuige Maurice' constatering ("De ongeveer duizend uur die leerlingen in Nederland naar school gaan, is al relatief hoog").

    BeantwoordenVerwijderen
  7. 1) "Minder onderwijstijd":
    a) Is dat een aanname of is het afdoende, door gedegen onderzoek bewezen?
    b) Indien daadwerkelijk bewezen, is dat dan een goede reden om de spelling te wijzigen, met alle consequenties (financieel, veroudering van teksten etc.), onder het mom van "vereenvoudiging"?
    2) Is het handig om de spellingscontinuïteit door de geschiedenis heen te belasten en daarmee oudere teksten minder toegankelijk te maken?
    3) Er zijn taalhistorische redenen/oorzaken voor bepaalde spellingsvarianten, namelijk ook klankverschil. In b.v. veel Limburgse dialecten wordt nog korte "ei" consequent ook als "ei" gesproken: eier, eigelek, zeike, etc. Lange "ij" wordt in die dialecten consequent "ie": ies, iever, zien, geliek, blieve, etc. Dat verband gaat bij de voorgestelde vereenvoudiging verloren. Ik heb de - wellicht wat esthetiserende - neiging dat te betreuren.

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. De wetmatigheid waarover ik hierboven spreek geldt overigens voor veel meer dan alleen de Limburgse dialecten.

      Verwijderen
    2. Klopt, geldt ook voor Zeeuws-Vlaams/West-Vlaams. Ei spreek je uit als in standaard Nederlands, ij als een klank die in standaard Nederlands niet bestaat, ligt ongeveer midden tussen de i (als in ik) en de ie in.

      Verwijderen