Translate Milfy!

maandag 26 maart 2018

Meer taligheid is beter, ook op school

Door Sterre Leufkens

Stel je voor: je emigreert, compleet met meubilair, fiets en kinderen, naar een ver vreemd land. Aldaar aangekomen meld je je kroost uiteraard aan bij de beste school die je kunt vinden. Je wilt dat je kind de taal van het betreffende land snel en goed leert, en ook lekker goed leert rekenen, topograferen, en wat verder nog ter tafel komt op de basisschool. Maar al snel komt je kind stil en verdrietig thuis. Wat blijkt? Je kind voelt zich razend alleen, omdat z/hij zich niet kan uitdrukken: nog niet in de nieuwe taal, maar ook niet in het Nederlands, want dat mag hij/ze niet gebruiken. Rottig, toch?



Toch is dit de dagelijkse situatie voor heel veel kinderen met een 'thuistaal' die niet het Nederlands is; dat wil zeggen: kinderen die thuis met hun ouders bijvoorbeeld Turks, Syrisch-Arabisch, Berber, Limburgs, of iets anders spreken. Vanaf pakweg hun vierde (eerder als ze naar een peuterschool oid gaan, of later als ze op latere leeftijd in Nederland komen) gaan zij naar een school waar alle docenten alleen Nederlands spreken, en zij zelf ook alleen maar Nederlands mogen gebruiken. Als ze even hun moedertaal gebruiken worden ze daarop aangesproken: op sommige scholen alleen wanneer ze dat in de klas doen, op andere scholen ook op het schoolplein. Ook de ouders wordt soms verboden hun thuistaal te gebruiken, op de gang bij het uitzwaaien bijvoorbeeld.  

Schaamte

Uit een grootschalig Vlaams onderzoek blijkt dat dit negatieve gevolgen heeft voor kinderen. Meertalig opgroeien kán voordelen opleveren: onderzoek laat zien dat meertalige kinderen bijvoorbeeld gemiddeld beter zijn in 'taakgericht gedrag' (en op bijvoorbeeld tweetalige VWO's worden zulke voordelen volop erkend en benut). Ook in het Vlaamse onderzoek doen meertalige kinderen het gemiddeld wat beter op school, namelijk bij de vakken begrijpend lezen en wereldoriëntatie. Maar dat geldt níet voor de kinderen die aangeven dat ze zich schamen voor hun thuistaal. Als je kinderen consequent verbiedt hun moedertaal te gebruiken, stellen de onderzoekers, krijgen ze het idee dat er iets mis mee is, en gaan ze zich minderwaardig en onzeker voelen. Dat is natuurlijk niet echt een lekker begin van je schooldag. Deze kinderen profiteren niet van hun meertaligheid. 

Onderdompeling

Het tragische achter dit verhaal is dat het allemaal met de beste intenties gebeurt. Docenten en schoolbesturen zijn er heus niet op uit om meertalige kinderen te pesten, of ze te remmen in hun ontwikkelingen. Integendeel: iedere docente en iedere schoolbestuurder die er is, wil alleen maar het allerbeste voor alle leerlingen, dat durf ik wel te stellen. En het idee is dan meestal dat het voor een kind met een andere thuistaal het allerbeste is om zo veel mogelijk Nederlands te horen en te gebruiken.

En daar zit ook zeker wat in. Als ik Spaans wil leren, kan ik er natuurlijk beter zes maanden gaan wonen en heel veel met de locals praten, dan thuis af en toe een rijtje Spaanse woorden stampen. Onderdompeling, zoals die strategie officieel heet, is een goede manier om een taal te leren, en misschien tot op zekere hoogte zelfs wel noodzakelijk om een tweede taal echt te leren gebruiken.

Maar in de praktijk schieten we in het onderwijs weleens te ver door met het onderdompelen. Dan gaat die goede strategie helaas gepaard met een stigma op het gebruik van een andere taal. Juist kinderen, die supermegagevoelig zijn voor sociale verwachtingen, hebben last van dat stigma. Zo kunnen de goede bedoelingen van lieve onderwijzers onbedoeld een averechts effect hebben. 

Wat dan? 

Stoppen met onderdompelen dan maar? Wat is wijsheid? Vorig jaar verscheen een brochure, geschreven door een groep taalonderwijsexperts, met een heleboel goede achtergrond en adviezen. Een van de hoofdlijnen is dat het goed is om meertalige kinderen én hun ouders/leraren/anderen vooral te stimuleren om zo veel mogelijk taal te gebruiken. Nederlands aanbieden en het kind stimuleren het te spreken: top. De moedertaal aanbieden en het kind stimuleren het te spreken: óók supergoed. Kinderen ontmoedigen om welke taal dan ook te gebruiken: beter van niet. 

Natuurlijk kom je als leraar situaties tegen waarin het onhandig is als leerlingen  onderling in een taal zitten te kletsen die jij niet beheerst. Leg die leerlingen dan vooral uit waarom het op dat moment onhandig is - dat andere kinderen op die manier niet kunnen meepraten, bijvoorbeeld. Maar een taal per definitie verbieden of ontmoedigen, dat is gevaarlijk. Meer taal is beter, welke taal het ook is.

7 opmerkingen:

  1. Ik vind het een vreemde keuze om in dit artikel Turks, Syrisch-Arabisch, Berber en Limburgs (!) op één lijn te plaatsen. Vooral omdat het een bespreking van een Vlaams onderzoek betreft: de manier waarop op Vlaamse scholen wordt omgegaan met dialect is helemaal anders dan de manier waarop wordt omgegaan met migrantentalen. En ik kan me voorstellen dat dat in Nederlands-Limburg niet anders is.

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Je hebt gelijk dat de situatie op Vlaamse scholen anders is dan op Nederlandse, dat met dialecten anders wordt omgegaan dan met migrantentalen, en dan zijn er ook nog verschillen tussen de verschillende talen en taalvariëteiten (er wordt met Frans bijv. anders omgegaan dan met Turks, en met Frans in Vlaanderen anders dan met Frans in Nederland, etc.).
      Wat al die situaties wel gemeen hebben is dat het op de een of andere manier ontmoedigen van de moedertaal (welke dat ook is, kan dus ook een dialect zijn) schadelijk kan zijn. Dat wilde ik duidelijk maken, vandaar de inderdaad nogal eclectische mix in de zin die je aanhaalt.

      Verwijderen
  2. 17 jaar geleden, toen mijn toen 2,5 jarig zoontje naar school ging, hadden de directrice en de psychologe van het CLB op een individueel oudercontact opgeroepen om te vragen dat ik mijn moedertaal helemaal verbied! Ze vonden dat de culture van ex-Joegoslavië en de Belgische te ver uit elkaar waren en dat mijn zoontje daarom ongelukkig op school was. Het feit dat hij in mekaar geslagen werd (door 5-jarige Vlamingen) deed er niet toe... Ik was razend boos en vroeg in welk eeuw ze geboren waren en waar ze gestudeerd hebben! Mijn kinderen zijn drietalig opgevoed en spreken perfect Nederlands (vader Vlaming, oma Franstalig en ik met mijn Servo-Kroatisch...)... Erg hoe erg diep "box thinking" bij mensen zit :-(

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Wat een verdrietig verhaal, Marija! Ik hoop dat kennis over meertaligheid steeds beter het onderwijs zal bereiken, zodat docenten hun meertalige leerlingen beter kunnen helpen en we dit soort dingen kunnen voorkomen.

      Verwijderen
  3. Het is grappig dat alle taalgebieden over een kam worden geschoren. Wie zich enigszins in de materie verdiept, moet al snel constateren dat vluchtelingenkinderen over het algemeen zich zeer snel de taal eigen maken. Sneller dan groepen uit de klassieke instroomlanden. Daar zit ongetwijfeld een interessant socilologisch fenomeen achter, dat om de klassieke redenen (laten we het politieke correctheid noemen) nooit echt is onderzocht. Maar we kunnen er wel een gooi naar doen. Kinderen van anderstalige ouders die in een plattelandsgemeente in Friesland, Twente of Maastricht opgroeien, passen zich moeiteloos aan, inclusief bijbehorend dialect. Zelf heb ik die ervaring ook: mijn beide Nederlandstalige kinderen gingen voor het eerst naar een Franse school. De oudste ging op zijn derde naar een 'classe unique' - wie de film 'Etre et avoir' heeft gezien, weet waar ik het over heb - en sprak niet alleen binnen drie maanden Frans, maar kon ook al lezen en begon met schrijven. De jongste zat met 2,5 jaar in de onderbouw van een iets grotere lokale school en woonde tot haar zesde in Frankrijk. Beide kinderen redden zich destijds uitstekend in het Frans. Tot op de dag van vandaag blijkt hun anderhalftaligheid (ze hebben het helaas niet honder procent bijgehouden) een geschenk.

    Wat betreft de discussie over de meertaligheid: wat hebben we de afgelopen halve eeuw daarover veel onzin gehoord. Van 'je moet thuis de taal van het land spreken' tot 'kinderen die tweetalig opgroeien leren geen van de talen goed'. Ja, het is zo dat kinderen die in een meertalige omgeving opgroeien (thuis twee talen, en een derde of zelfs een derde en een vierde buiten de deur kan ook nog) een iets langzamere taalontwikkeling hebben. Dat wil niet zeggen dat ze achterlijk zijn. Ze zijn alleen bezig om de twee, drie of meer talen te scheiden en een plekje te geven. Hartstikke interessant linguïstisch fenomeen waar nog veel onderzoek naar moet worden gedaan. Maar domme onderwijskrachten (vaak helaas een pleonasme) die denken het beste met het kind voor te hebben, snappen er helemaal niets van. Lees het verhaal van Marija, nota bene uit Vlaanderen. In België zouden alle kinderen op school trouwens verplicht drie talen moeten leren. Frans, Duits, Nederlands. Daarna Engels. En waarom zouden we dat niet meteen in heel Europa doen? Als 'schakeltaal' tussen de germaanse en romaanse talen is Frans perfect (Frans is namelijk van allebei een beetje, zeg het alleen niet tegen de Fransen!), en het Duits opent de weg naar een groot deel van Midden-Europa.

    Laten de Belgen en de Nederlanders hierin een vootrekkersrol spelen. Misschien dat we dan over een eeuw ofzo een echt verenigd Europe hebben.

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Beste Luc,

      Een paar reacties op de vele dingen die je zegt:
      - Zeker zijn er verschillen tussen de groepen leerders, dat ontkent niemand. En er is onderzoek naar hoe het komt dat de ene leerder sneller is dan de andere. In een bovenstaande reactie kun je lezen dat ik in dit stuk vooral een overeenkomst heb willen benadrukken: wanneer je moedertaalvariëteit op de een of andere manier ontmoedigd of zelfs gestigmatiseerd wordt, dan kun je niet ten volle van je meertaligheid profiteren. Of je nou Limburgs, Turks, of Nederlandse Gebarentaal gebruikt.
      - Ik deel je frustratie dat kennis over meertaligheid heel vaak niet 'de doelgroep' (bijv. docenten, schoolbesturen, ouders, politici) bereikt, maar vind het simplistisch (en respectloos) om dat aan 'domheid' van onderwijskrachten te wijten. In mijn ervaring willen docenten ontzettend graag aansluiten bij de laatste wetenschappelijke inzichten. Waar het aan ligt dat dat niet altijd lukt, daar moet ook veel onderzoek naar worden gedaan (en dat gebeurt ook meer en meer).
      - Het voorstel dat je doet dat mensen verplicht drie talen zouden moeten leren is al onderdeel van Europees beleid: de EU wil dat iedere Europese burger de eigen taal plus twee andere Europese talen beheerst. Ik zou het net als jij goed vinden als Nederland hier een voortrekkersrol in speelt, maar als je het KNAW-rapport Talen voor Nederland leest, dan zie je dat dat nog lang niet het geval is.

      https://www.knaw.nl/nl/actueel/publicaties/talen-voor-nederland

      Verwijderen
  4. Je conclusie: 'Een van de hoofdlijnen is dat het goed is om meertalige kinderen én hun ouders/leraren/anderen vooral te stimuleren om zo veel mogelijk taal te gebruiken.' Dat hoeft toch niet, dat doen ze toch vanzelf? Of bedoel je: om zoveel mogelijk TALEN te gebruiken? Akkoord, maar op school moet het dan gaan over talen die de leerkrachten zelf ook spreken. Anders lukt de communicatie niet.

    BeantwoordenVerwijderen