Foei! Een spelfout! Maar waarom?

In het stukje over de herkomst van het woord Kerst staat het volgende zinnetje: "maar dat is verandert". Wel drie mensen wezen mij erop dat het eigenlijk "veranderd" moet zijn. Dat klopt: volgens de taalnormen van het Nederlands moet de uitgang van het voltooid deelwoord, wanneer dat werkwoord eindigt op een r inderdaad een -d zijn. Maar dat is niet zo interessant. Wat wél interessant is, is de vraag waarom deze spelfout voorkomt. En ook waarom dat t/d verschil eigenlijk onnodig is. En waarom het dus niet zo erg is.

Spelfouten. Iedereen maakt ze. Ook jij, lezer. Ik weet dat je nu zegt: neenee, ik niet, maar dat is niet zo. Ter illustratie: vorig jaar had ik college van dr. Ariane van Santen, al meer dan 40 jaar docente Nederlands aan de Universiteit Leiden. Zij liet de groep twee mailtjes lezen waarin ook zij spelfouten had gemaakt. Dus: speller, kom van jou toren, en ruikt de roosen. Maar spelfouten komen in vele soorten en maten. Daarover later meer. Laat het hier volstaan om te zeggen dat we hier te maken hebben met een grammaticaal geïnspireerde spellingsfout.

Waarom maken we uberhaupt dit soort fouten? Dat komt omdat we niet alle taalregels intuitief weten. Sommige taalregels hebben we spelenderwijs verworven toen we kind waren, en die gaan dan ook nooit fout: geen enkele moedertaalspreker van het Nederlands zal behoorlijk "Jan de boterham eet" zeggen: zo heeft Spreker dat niet geleerd. Dit soort regels zijn endogeen: ze zijn geinternaliseerd. Aan de andere kant zijn er ook exogene regels: afspraken die we blijkbaar niet hebben kunnen oppikken uit het taalgebruik van de mensen om ons heen. Een voorbeeld daarvan is het gebruik van hen/hun. Daar zijn regels voor, maar dat gaat vaak 'fout'. Later meer trouwens over hun, dat is een fascinerend en bewonderenswaardig woordje. Die exogene regels, dat is waar veel fouten inzitten. En daar vindt ook het fenomeen hypercorrectie plaats, maar daarover later meer...

Nu wil het geval dat deze fout (foute uitgang bij een voltooid deelwoord) heel erg gebruikelijk is. Er is een heul leuk artikel over geschreven door twee Vlaamse taalkundigen, Steven Frisson en Dominiek Sandra (helaas niet openbaar beschikbaar, dus raadpleeg je universteitsbieb). Waar het op neerkomt is dat er drie problemen zijn. Ten eerste is dit een voorbeeld van een ondoorzichtig voltooid deelwoord: omdat ver- al in de stam zit kun je niet zien dat het een voltooid deelwoord is, net als bijvoorbeeld bij gebruiken en gebeuren. Bij verven kun je meteen zien dat het een voltooid deelwoord is: geverfd. Want, lieve Blogleeskinders, het voltooid deelwoord maak je in het NL's meestal door ge-XXX-d/t. Ten tweede kan het zo zijn dat de vorm met -d of -t veel meer voorkomt. Mensen schijnen dan te kiezen voor de meer voorkomende vorm, ook in 'foute' gevallen. Een voorbeeld is gebeurt: die vorm wordt veel meer gebruikt dan het alternatief gebeurd (kijk maar op Googlefight!). Ten derde wordt vaak voor de 'foute' vorm gekozen als het voltooid deelwoord ver van het hulpwerkwoord staat, zoals "Het was na het serveren van de koek van Tante Mien in het tuinhuisje bij het meer gebeurd." Helaas voor mij gaan deze laatste twee verklaringen niet op voor het geval waar we hiermee te maken hebben. Maar dat maakt het natuurlijk alleen maar interessanter...

Maar is zo'n fout erg of niet? Aan de ene kant is het zo dat het afleidt van de boodschap: in plaats van dat men denkt: goh wat een leuk artikel over Kerst, denkt men: wat een domme spelfout in dat artikel. Dat is natuurlijk niet de bedoeling. Aan de andere kant begrijpt iedereen wat ik bedoel: het is dus in die zin geen probleem. De grote vraag is natuurlijk: zal ik zo'n fout verbeteren in de toekomst? Waarschijnlijk wel, want de boodschap is het belangrijkst. Maar ik ben het er niet mee eens. Misschien komt er later nog eens een artikel over werkwoordspelling en de (on)zin daarvan. Voor nu, om Onno Quist te citeren: onder protest!