Hoeveel talen zijn er eigenlijk?

Dat is natuurlijk een behoorlijk boeiende vraag. Denk er eerst even over na. Hoeveel denk je? Bij een onderzoek in New York dachten mensen aan “enkele honderden”. Nou, het zijn er wel meer dan dat, maar hoeveel precies, dat weet niemand. Nu zul je misschien denken: wat gek, je kunt ze toch gewoon tellen? Het antwoord is: ja, dat kan inderdaad, en dat wordt ook wel geprobeerd, maar de antwoorden verschillen nogal. Want wanneer is iets eigenlijk een taal? Wanneer is iets een dialect? Is Zeeuws een taal? En hoe zit het met talen die doodgaan?

De vraag wanneer iets een taal is, is een stuk gelaagder dan je zou denken. Is bijvoorbeeld Klingon een taal (een taal uit Star Trek)? Of Quenya (een taal bedacht door Tolkien)? En hoe zit het met Esperanto (een taal bedacht door Zamenhof)? Of computertalen, zoals C? Het hangt natuurlijk een beetje af van je definitie van taal. Laten we hier voor het gemak de scheiding aanhouden dat het om een natuurlijke ge-evolueerde taal moet gaan, die kinderen leren. Ok, er schijnt één voorbeeld te zijn van een vader die zijn kind Klingon heeft geleerd als eerste taal (zie hier), maar dat is een uitzondering. Het gaat ons hier om talen zoals het Nederlands, het Swahili, en het rGyalrong.

Goed, dan weten we nu wat een taal is: tellen maar! Dat gaat dus nog niet zo makkelijk. Want het aantal talen is niet een statisch gegeven: het aantal verandert. Dat heeft twee grote oorzaken: politiek en sterfte.

Ten eerste is daar de politiek. Die heeft namelijk knap veel te zeggen over wanneer iets een taal is. Neem bijvoorbeeld ten eerste de taal die ze spreken in Dinxperlo. Een plaats in de Achterhoek, waar de helft van het dorp Duits spreekt, en de andere helft Nederlands, omdat de landsgrens precies midden in het dorp valt. Maar het plaatselijke dialect, Nedersaksisch, waar valt dat onder? Aan de ene kant valt dat dus onder Duits, aan de andere kant onder Nederlands? Heel gek.

Wat ons brengt op een nog moeilijkere vraag: wanneer is iets een taal, en wanneer een dialect? Hier zit vaak ook een politieke dimensie aan. Zoals de fameuze uitspraak van Max Weinreich luidt: “A language is a dialect with an army and navy”. Oftewel: iets wordt pas als taal erkend wanneer het met een politieke of sociale eenheid wordt geindentificeerd. Neem bijvoorbeeld het Noors. Tot Noorwegen in 1814 onafhankelijk van Denemarken werd, was Noors een dialect van Deens. In 1814 werd Noors een officiele taal verklaard. Huh?! Eenzelfde ontwikkeling heeft in het voormalig Joegoslavie plaatsgevonden. Lees hier meer daarover.

Ook de taalschetenwappers zijn het er niet over eens. De WALS bijvoorbeeld, een zeer lovenswaardige taalencyclopedie, heeft feiten over 'slechts' 2676 talen. Maar daar valt bijvoorbeeld ook Zeeuws onder: ondanks het feit dat Wikipedia zegt dat het Zeeuws een “volwaardig, zelfstandig taalsysteem” is, wordt het door de Nederlandse staat officieel beschouwd als dialect. Ik misgun niemand heur stukje taalimperialisme, maarja, wie heeft er gelijk in dit soort situaties? Taalkundig gezien zijn sommige talen eerder dialecten, en vice versa, maar er spelen dus ook andere factoren mee. Mocht je nou niemand voor de borst willen stoten, jij lekker PC-lezer, noem het dan gewoon lekker allemaal “lect” of “varieteit”.

Talen gaan dus ook dood. Dit is een ingewikkeld onderwerp en verdient een eigen stukje (waarover later dus meer). Waar het in het kort op neerkomt, is dat talen door verschillende redenen kunnen uitsterven: ze worden dan niet meer actief gebruikt. Sommige talen, zoals het Latijn, blijven wel bestaan in hun afstammelingen, maar sommige talen verdwijnen echt helemaal. In zijn geweldige boek Dying Words vertelt Nick Evans hoe Charlie Wardaga overlijdt: hij was de laatste spreker van Ilgar, Garig, Managkardi, en een aantal andere talen. Zo gaat dat: de laatste spreker overlijdt, en daarmee is de taal verdwenen (of zelfs meerdere). Wat rest zijn opnamen en aantekeningen, maar er is niemand meer die de taal als eerste taal spreekt. Mocht je je afvraagt waarom het belangrijk is dat we proberen taaldood te voorkomen, lees dan dat boek, makkelijk het beste boek dat je dit jaar leest.

Maargoed, jullie willen natuurlijk gewoon een nummer horen. Komt-ie dan. Charles Berlitz (2005) zegt dat er minstens 2796 zijn. Dat is waarschijnlijk te weinig: het komt waarschijnlijk eerder in de buurt van de 6909 (2009) die de Ethnologue noemt. De meeste taalschetenwappers gokken tussen de 6000 en 7000. Maarja, als Zeeuws een taal is, dan wil ik eigenlijk ook dat Haagsch als taal wordt gezien. Dus wie weet zijn het er wel veel meer.