Tussen rugzak en backpack: over Engelse leenwoorden

De Stichting Nederlands. Ze bedoelen het zo goed, maar gaan een tikje ten onder aan de eigen stichtingsdrang. Al wie zich wense die kijke in hun publicatie Funshoppen in het Nederlands, een enorm uitgebreide woordenlijst van Engelse woorden die in het Nederlands gebruikt worden. De samenstellers ergeren zich aan het onnodig gebruik van Engelse woorden, want, de voordelen daargelaten, ‘bij overmatig, onnadenkend of anderszins onnodig gebruik kan het echter ook juist ten koste gaan van de uitdrukkingsvaardigheid in het Nederlands, en daarmee van de begrijpelijkheid en precisie van onze taal’. De SN is constructief en stelt Nederlandse woorden voor ter vervanging van de Engelse - het boekje staat vol met geinige woorden zoals bengelbewaarder (voor babysitter). Maar ze gaan voorbij aan een aantal goede aspecten van de Engelse invloed, en de crux zit ‘m daarbij in dat woordje ‘onnodig’. Want wanneer is een leenwoord nodig?

Neem het woord backpack. Daarvoor wordt door de Stichting Nederlands de vertaling rugzak gegeven, suggererend dat het onnodig is om backpack te gebruiken. Maar het fijne aan backpack is dat er een nieuw, tot op heden onbekend betekenisonderscheid mee kan worden gemaakt. Een backpack is voor mij namelijk niet zomaar een rugzak, maar een specifiek soort. Zo eentje die je meeneemt als je een lange trektocht gaat maken, met een frame (leenwoordalert! oh nog een!), en allemaal kleine vakjes. Een rugzak daarentegen is doorgaans van het merk Eastpack, en is bedoeld voor wanneer je naar de supermarkt gaat, of naar school. Ik vind dat fijn, dat er nu de mogelijkheid bestaat om in het Nederlands het verschil tussen die twee rugzakken aan te duiden. Maar daar gaat de SN aan voorbij wanneer ze het als onnodig voor het Nederlands beschouwt: er is alleen de weerzin tegen het Nieuwe.

Waar ligt dan de grens tussen nodig en onnodig? Die grens is volgens mij willekeurig, en wordt vaak alleen getrokken op basis van de wet Ouder is Beter. Het woord sex bijvoorbeeld is wat mij betreft nog steeds duidelijk afkomstig uit het Engels. Maar dit is helemaal ingeburgerd: als ik het over geslachtsgemeenschap heb, dan word ik uitgelachen. Maar sex staat niet in Funshoppen. Snap ik best, want helemaal geaccepteerd. Maar wél staan o.a. sexy en sex shop erin. Wanneer zijn die dan ingeburgerd?

Ook de spelling lijkt (zoals vaak) aan willekeur onderhevig: een giller is wat mij betreft shag, waarvoor als als alternatief sjek wordt gegeven Dus het leenwoord mag je houden, maar je moet de spelling vernederlandsen. Prima, ik zeg doen, maar vernederlands dan ook meteen een woord als publicatie/publikatie.

De stichting schrijft verder dat ze een Engelse leenwoord onnodig vindt wanneer er een Nederlands equivalent voorhanden is. Sale voor uitverkoop bijvoorbeeld. Zoiets hoeft van mij ook niet per se, maar het gebeurt wel - waarom doet men dat? Dat heeft, zoals de SN trouwens erkent, met prestige te maken: Engels is hip, en net zoals de elite in de Napoleonistische tijd Frans sprak, is het nu bon ton (sic) om je taal te kruiden met veel Engels. Doe je daar iets aan door woordenlijsten te publiceren? Nee. Je doet er iets aan door te zorgen dat Nederlands hip wordt. En dit maakt het tot een tragedie van Sophocleske proporties: dat doet de stichting niet.

Wie doen dat wel? Nederhiphoppers bijvoorbeeld: die zijn creatief met onze taal bezig. Ze maken leenvertalingen als dollen; lees de schitterende columns van Vivien Waszink er maar eens op na. Fantastische nieuwe vondsten (‘smirten’ voor flirten tijdens het roken), betekenisuitbreidingen (‘woord!’ als vertaling van het Engelse ‘word!’ dat zoiets betekent als: ‘echt waar!’), nieuwe metaforen (‘fris als ananassap’). De SN lijkt dit oogluikend toe te staan omdat het jongerentaal betreft: ‘In bepaalde contexten, zoals in vaktaal, in jongerentaal, bij informeel taalgebruik of voor de afwisseling, kan een Engels woord wel degelijk een functie hebben.’ Maar het blijft zuinigjes – zolang de neologismen in een hok blijven, hebben we het er niet over. Dat is jammer: de jongerentaal van vandaag is tenslotte de ouderentaal van morgen!

Kom op Stichting Nederlands, de zon schijnt op de Nederlandse taal! Die sterft voorlopig echt niet uit – je maintiendrai! No spang, chille met die bille en geniet van de virtuositeit van onderstaande Jeugd.