Vingers als kuddedieren? Murakami, maak ons gek!

Door Marten van der Meulen

Ik las onlangs De jacht op het verloren schaap uit, van Haruki Murakami (leest het ook!), en het viel me gaandeweg steeds meer op hoe exotisch de vergelijkingen eigenlijk zijn die hij pleegt. Nu zijn er altijd wel auteurs geweest die vreemde similes hebben gebruikt, maar bij Murakami zijn ze wel heel prominent aanwezig. Een paar voorbeelden, ook uit ander werk, een klein beetje duiding, en natuurlijk de vraag: kent u er ook nog eentje?

Let us go then, you and I,
When the evening is spread out against the sky

Like a patient etherized upon a table.

Dit is een van de beroemdste exotische vergelijkingen. Het betreft hier (maar dat wist u natuurlijk toch) de beginregels van de beroemde The Love Song of J. Alfred Prufrock van Taalvernieuwer T.S. Eliot (ook verder werkelijk een hemeltergend schitterend gedicht, opdat u het leze!). Het is, hoe je er ook naar kijkt, een bizarre vergelijking. Ten eerste vanwege het contrast: je hebt het niet zo snel over iemand die verdoofd op een tafel ligt, wanneer je het over liefde hebt. Dat riekt naar rape culture. Maar daarnaast, en daar richten wij ons hier vooral op, is de vergelijking zo outRAGEous omdat het als vergelijking zo bizar is. 

Het idee van een vergelijking is dat je iets neemt, en iets anders neemt, en daarvan zegt dat het een iets heeft van het ander. Dat klinkt triviaal, maar pas dat eens toe op deze regels! Welk deel van de lucht komt er overeen met die persoon op die tafel? Is het een kleur? Ik krijg een heel vieze gelig-grijze jodium-achtige kleur te zien bij dit beeld. Of is het verder weg: is de lucht heel passief? 

Dat soort vergelijkingen, waarvan je eigenlijk echt niet meer snapt waar de overeenkomst in zit, daar grossiert Murakami ook in. Kijk maar, hier is de eerste.

Zijn benige vingers deden denken aan tien kuddedieren die ondanks jarenlange training en toezicht hun allereerste herinneringen nog niet volledig waren vergeten.

Een heerlijke zin, waar ik drie keer over na moest denken. Het lijkt alsof Murakami suggereert dat de vingers zich onttrekken aan de stalen beheersing van de bezitter van deze vingers. Akkoord, ik begrijp het beeld. Maar wat verder weg ligt is de betekenis van het vergeleken idee. Dat soort kuddedieren bestaat helemaal niet! Dat roept zo'n mysterieus beeld op: waarom zou je dat doen met kuddedieren? Wat voor gruwelijke dingen hebben die dieren meegemaakt?

Een raar huis, zo om te zien. (...) Het zag eruit als een reusachtig organisme dat oud was geworden zonder uitdrukking te hebben kunnen geven aan zijn gevoelens.

Ook dit roept bij mij meteen een heel sterk beeld op, waarschijnlijk ingegeven door Murakami = Japans: het mannetje dat je hiernaast ziet staan. Het straalt op een bepaalde manier tragiek uit: hij is zo massief, zo traag daardoor ook schijnbaar, het lijkt niet een organisme dat heel spontaan en spring-in-het-veld is. Maar waarom noem je dat dan het generieke "organisme"? En waarom vergelijk je het met een huis? Dat is nou precies geen organisme (behalve in deze film)! 

En zo kunnen we wel even doorgaan. Maar we laten het ook aan jullie, O Lectores! Welke uitzinnige, taalbevrijdende, geestverruimende vergelijking zijn jelui tegengekomen in literatuur uit binnen- of buitenland?