Door Marten van der Meulen
We beginnen bij het eind. In het Japans mag zowel Nippon als Nihon worden gebruikt. Jaja, in een zeldzaam gevalletje van taalkundig inzicht schijnt de Japanse regering te weigeren voor de ene dan wel de andere vorm te kiezen, en allebei te accepteren. Deze vrijgevigheid vindt heur weerslag in het dagelijks gebruik: soms komt het een voor, en soms het ander, zowel in aardrijkskundige namen als in namen voor bedrijven etc. Toch lijkt er (voor een buitenstaander tenminste) een verschil in formaliteit te zijn. Nippon lijkt namelijk vaker te worden gebruikt voor officiële doeleinden, en wordt gebruikt op bankbiljetten, bij de posterijen (ook al zo'n fijn woord) en door de nationale bank. Maar de naam van die bank, Nippon Ginko, wordt in bijvoorbeeld de media dan vaak weer uitgesproken als Nihon Ginko. Dat lijkt veel op een formeel vs informeel stukje taal. Bovendien meldt de website Japan Today dat Nihon vooral door jongere mensen wordt gebruikt. Nou jongens, dan kunnen we die uitspraak Nippon wel op onze toekomstige buiken schrijven.
Vrije variatie is nou eenmaal ontzettend zeldzaam, en de ene vorm verdwijnt vaak toch uiteindelijk ten faveure van de ander. Een andere voorzichtige aanwijzing voor de groeiende voorkeur voor Nihon komt uit onverwachte hoek: het Engels. Gebruikmakend van Google N-gram Viewer zien we dat ook in Engelse teksten Nihon toeneemt. Heel robuust is dit niet (de N-gram Viewer is altijd nogal mysterieus wat betreft welke teksten er in zitten), maar het kan wel een signaal zijn dat er iets gebeurt. Opvallend overigens dat deze verandering pas in de jaren '90 lijkt plaats te vinden.
 |
| Bron |
Maar waar zit hem nou dat verschil in? Dat wordt duidelijk aan de hand van het schrift. Japan schrijf je 日本 in kanji. Kanji is een onderdeel van het Japanse schriftsysteem (er zijn er meer, interessant genoeg), en is gebaseerd op Chinese karakters. Ieder karakter staat voor een of meerdere lettergrepen met een bepaalde betekenis. In het geval van 日本 staat 日 voor niti ('zon') en 本 voor pon ('oorsprong'). Nippon betekent dus inderdaad (goed gedaan Volkskrant) vrij vertaald 'oorsprong van de zon'. In samenstellingen valt het tweede deel van het eerste stukje weg: ni(ti)pon -> nipon. Hatsa, daar zijn we: Nippon. Om ons even nederig te voelen: deze naam ontstond ergens in de 7e eeuw. Flinke geschiedenis, die Japanners.
Wat er toen gebeurde is vrij simpel: er vond een klankverandering plaats in het Japans, waarbij in de uitspraak de p veranderde in een h. Niet direct, maar eerst via het tussenstadium van de f (Nifon). En dat is een bekende verandering, want die vinden we ook in Germaanse talen (vergelijk Nederlands schip met Duits Schiff). Overigens veranderde de uitspraak van het eerste karakter ook, in nichi. Voor de uitspraak van de samenstelling maakte dat verder niet uit, want de tweede helft bleef wegvallen. Je zou dus kunnen zeggen dat Nippon de oudste rechten heeft en daarom zou moeten blijven, maar zo werkt taal niet. Betekenissen veranderen, uitspraak verandert, en oud is niet per se beter.
Nu, dat is allemaal heel aardig en leuk. Maar ik bleef zitten met een andere vraag: hoe komen wij van Nippon/Nihon naar de naam 'Japan'? Dat schijnt allemaal de schuld te zijn van Marco Polo en de Chinezen. Onze man in Beijing kwam nooit in Japan aan, maar hoorde er wel over. In het dialect van de streek waar hij over het land hoorde werd de naam uitgesproken als 'Jipen', wat hij vertaalde als Cipangu of Chipangu of Zipangu, afhankelijk van wie je het vraagt. Die term verwaterde tot ons Japan. Een prijs overigens voor wie de eerste vermelding van dat woord vindt: Wikipedia zegt 1577 (zonder bron...), de DBNL heeft 1588. Wie leidt ons naar de oorspong van Japan?
Leuke post, interessant om die toename te zien.
BeantwoordenVerwijderenEen kleine toevoeging: toen nitipon veranderde, ontstonden er meteen al twee varianten, nipon en nippon. Bij de tweede was de t aan de p geassimileerd: nitpon > nippon; bij nipon was de t(i) gewoon weggevallen. Die verandering van p naar h trad alleen op bij een korte p, niet bij een lange oftewel dubbele, dus de nippon-variant heefr geen verdere medeklinkerverandering gehad. Mijn punt: nippon is niet ouder dan nihon en in dat opzicht dus gelijkwaardig.
Dank voor je aanvulling! Ik begrijp je conclusie alleen niet: akkoord, er waren al direct twee vormen, maar dan is de uitspraak Nihon toch nog steeds jonger? De basisvorm is misschien even oud, maar de uitspraak met h (via F) blijft recenter. Dus dat historische argument blijft wel staan lijkt me.
VerwijderenNipon en nippon zijn tegelijkertijd ontstaan. Dat nipon, terwijl nippon buiten schot bleef, later nog een extra veranderingetje onderging naar nihon maakt de variant zelf niet jonger: stel dat ook nippon op zijn beurt na nipon>nihon nog veranderd was (ik noem maar iets: naar nihhon) dan zou dat hem - als meest recentelijk aangetaste vorm - ook niet jonger maken. Dus nihon is weliswaar jonger dan nipon maar de variant op zich is even oud als nippon.
VerwijderenDe varianten zijn misschien even oud, maar de oppervlakkige vormen zijn dat niet, ik denk dat we het daar over eens zijn. Toch blijf ik die verandering van vorm wel zien als een jonger iets, net als dat 'vader' jonger is dan 'pater'.
VerwijderenOverigens vraag ik me (na wat langer nadenken) af of je wel kunt zeggen dat de beide varianten even oud zijn. Ik wil best geloven dat ze min of meer even oud zijn, maar het is volgens mij taalkundig gezien extreem onwaarschijnlijk dat er precies tegelijkertijd twee varianten ontstonden, die in vrije variatie werden gebruikt. Ik heb nog nooit van zo'n geval gehoord. Het lijkt me bijvoorbeeld juist heel waarschijnlijk dat de Nippon vorm, die langer is, eerder kwam, en dat daaruit de verkorte versie ontstond. Dat zou passen in theorieën over verkorting door frequentie. Maar ik zou meer moeten weten over de precieze situatie om het met zekerheid te kunnen zeggen, heb je een bron voor me over het ontstaan van de varianten?
Wikipedia (oei!) (https://en.wikipedia.org/wiki/Names_of_Japan) zegt dat 'nihon/nipon' later onafhankelijk ontstaan naast 'nippon'. Wat dat betreft blijk je dus gelijk te hebben. Ik heb helaas geen goede wetenschappelijke bron bij de hand.
VerwijderenWat ik hierboven bedoelde: 'nippon' is in ieder geval geen versteende vorm die qua klank in een eerder stadium is blijven hangen. Vormtechnisch is hij dus niet aan te wijzen als ouder. (Het Japans heeft meerdere doubletten met h/pp: 'jahari/jappari' ('zoals verwacht'). De pp-vorm heeft emfase en is hier juist ontstaan uit de enkele p van het oude *japari (dat later dus p>h had).)
En om nog even op 'pater' terug te komen: 'vader' is inderdaad jonger dan Lat. 'pater/patrem', maar is het jonger dan It. 'padre'? Ze komen beide van dezelfde Proto-Indo-Europese vorm; de laatste keer dat het Italiaanse woord klankverandering onderging, is al weer wat eeuwen terug, terwijl 'vader' zelfs nu nog in uitspraak aan het veranderen is. Dat maakt 'vader' niet jonger dan 'padre'.
Padre lijkt me zeker niet jonger dan vader, maar inderdaad wel jonger dan pater.
VerwijderenJe uitleg over die dubbele p begrijp ik niet helemaal. Het lijkt erop dat er dus een proto-vorm nipon was (al dan niet *), waaruit eerst nippon ontstond (met nadruk). Er was toen een fase waarin nipon/nippon tegelijkertijd werd gebruikt, vervolgens was er een tijd waarin p>f dus nifon/nippon, en inmiddels zijn we bij nihon/nippon. Maar als die nippon vorm al die tijd niet is veranderd, dan is "een versteende vorm die qua klank in een eerder stadium is blijven hangen" toch juist wél wat het is? Het is misschien niet jonger dat de proto-vorm, maar dat maakt volgens mij voor de mensen die dit argument gebruiken om nippon als 'beste' vorm aan te wijzen niet uit...
Ik haalde de dubbele p er alleen bij om te laten zien dat het Japans meer woorden met zulke varianten kent die naast elkaar bestaan. De protovormen waren nitipon>nitpon>nippon en nitipon>nipon(>nihon). Twee verschillende veranderingen, ieder een andere kant uit. Als nippon een versteende vorm was, dan zou dat betekenen dat hij niet mee had gedaan met regelmatige klankveranderingen, en dat is niet zo. Er zijn alleen gewoon geheel toevallig geen regelmatige veranderingen geweest die het foneem /pp/ van nippon hebben aangetast. Korte /p/'s zijn /h/'s geworden maar alle lange /pp/'s in de taal zijn lange /pp/'s gebleven; neem bijvoorbeeld happun<hatipun ('acht minuten') naast gofun<gopun ('vijf minuten'). In je post schrijf je "nipon. Hatsa, daar zijn we: Nippon" maar bedenk dus dat /pp/ een geminaat is en een ander foneem dan /h/(/[f])</p/.
VerwijderenLaten we de discussie beëindigen: nippon wordt nu eenmaal inderdaad gezien als de authentiekste vorm en heeft in het bewustzijn die waarde.