Louis van Gaal en de ijskast van de loodgieter

Je hebt van die mensen die zeggen dat je geen ijskast" mag zeggen, omdat dat niet is hoe het werkt: het moet koelkast zijn. Deze mensen hebben weinig inzicht in de Werking van Taal. Want hoewel de technische werking van een apparaat of de invulling van een beroep mag veranderen, hoeft dat niet te beteken dat een woord ook hoeft te veranderen. Want als "ijskast" fout is, dan EIS ik dat mensen die dat vinden aan de loodgieter vragen om lood te gieten. Gek eigenlijk, hoeveel woorden eigenlijk iets anders betekenen dan aan de oppervlakte lijkt. 

We staan er misschien niet eens zo vaak bij stil, maar heel erg veel woorden betekenen niet letterlijk meer wat wij denken dat ze betekenen. Hier namen wij een voorbeeldje uit het Dagelijksch Leven: de loodgieter. Gek genoeg stoort niemand zich aan dit woord. Misschien ook maar goed: loodgieters doen onmisbaar werk. Denk aan lekkages verhelpen of je cv-ketel maken. Wat ze tegenwoordig echter níet meer doen, is daadwerkelijk lood gieten (voor zover ik weet). Het lijkt dan raar om hem loodgieter te noemen. Dan is dat in het Engels toch veel logischer: een plumber komt daar aan je plumbing werken. Misschien moeten we dat woord gewoon overnemen!¹

Eigenlijk is loodgieter dus een soort idioom: een woord of uitdrukking waarvan de betekenis anders is dan je uit de verschillende delen zou kunnen afleiden. Dit is een van de natuurlijkste zaken in de Taalwereld: eigenlijk verschuiven heel veel betekenissen constant. Lees hier bijvoorbeeld maar eens een fijn stukje van Riemer Reinsma over dit fenomeen, of lees hoofdstuk 4 uit The Unfolding of Language van Guy Deutscher. Wat wij nu als normaal beschouwen, dat betekende vroegah misschien wel heel iets anders! 

Idiomen zijn onvermijdelijk in taalgebruik, maar leveren wel veel problemen op. Een van de grootste problemen is dat je ze vaak niet kunt vertalen, althans, je kunt dat wel doen, maar het levert geen woord op dat in de doeltaal ook bestaat. Neem nou de twee voorbeelden van hierboven. Als je die letterlijk in het Engels vertaalt, krijg je ijskast = ice-closet  en loodgieter = lead-pourer. Dat klinkt nergens naar. Maar ja: als je Engels wil praten, dan moet je ook maar net weten wat het dan wel wezen moet. In de praktijk gebeurt het dus nogal eens dat iemand zo'n uitdrukking of woord tóch letterlijk vertaalt. Of dat men een woord kiest dat qua klank heel erg lijkt op het woord dat je bedoelt, maar iets anders betekent. Hilariteit (zie boekjes als I always get my sin) natuurlijk voor het hele gezin, maar heel goed te begrijpen.

Louis van Gaal is iemand die vaak rare Engelse zinnen uitslaat. Die zijn knap interessant: je kunt merken dat hij het Nederlands heel letterlijk vertaalt. Het Engels zit alleen iets anders in elkaar. Hier zijn een paar voorbeelden van vreemde zinnen en waarom ze fout gaan. Begrijpen is vergeven.

We are running after the facts. Typisch zo'n vertaald idioom: in het Nederlands gebruikt als je niet snel genoeg handelt, als je sloom bent. Maarja, zo zeg je dat niet in het Engels. Je begrijpt wel dat hij zo'n uitdrukking gebruikt: het is wat beeldender dan zeggen we are not up to date (wat ook vreemd is trouwens als je het naar het Nederlands vertaalt: ook een idioom!)

That is another cook. Tsja, dat is natuurlijk heel grappig, alleen is koek natuurlijk cookie of (als je echt Brits wil scoren) biscuit. Maarja, wat kun je eraan doen, je bent al met je zin bezig en je kent het woord niet! Dan kies je maar voor iets wat in ieder geval een beetje in de buurt komt.

I did always the lights out. Eigenlijk een prima zin, alleen klinkt het gek omdat de woorden did en always in het Engels moeten worden omgedraaid. Hiervan denk ik: jongens, als dat het ergste is... Want de zin is prima te begrijpen.

Al met al klinkt het allemaal behoorlijk onbeholpen, maar begrijpelijk is het absoluut. Voor liefhebbers is er trouwens het boekje Death or the Gladioli (ook zo'n uitdrukking die natuurlijk niet letterlijk betekent wat het betekent). Ik heb het nog niet gelezen, maar goed, als je dit leuk vindt, lijkt het een aardig boekje. En let er de volgende keer eens op, als iemand een fout maakt in het Engels. Zoals altijd: het is misschien fout, maar dat is vooral interessant. Want pas als je begrijpt wat er gebeurt, kun je er iets aan proberen te doen.

1Dit is ironisch bedoeld om anglofoben te stangen. Mocht het Nederlands dit woord overnemen, prima, maar op dit moment lijkt dit niet aan de orde.