Werd dit stukje geschreven door Rembrandt?

Zojuist, bij het doornemen van de ochtendkranten, viel mijn oog op de volgende kop: "Rembrandthuis jokt een beetje over echtheid schilderij". Sowieso een opvallende kop, want jokken, dat doen alleen kinderen (dacht ik). De kwestie geeft ons echter inzicht in argumentatieve richting en de manier waarop de verschillende media's omspringen met het presenteren van informatie. Tsja, wij kunnen ook wel een kop boven ons stuk zetten, lekker suggestief. Het is geen leugen: we stellen gewoon een vraag. Overigens hebben we dit stukje gewoon zelf geschreven hoor :)

Eerst even de kwestie. In het Rembrandthuis wordt de komende tijd dit schilderij tentoongesteld:

Hierzo

Tot zover is er weinig aan de hand. Het probleem betreft echter de manier waarop het Rembrandthuis de tentoonstelling van dit werk presenteert. In hun persbericht staat het volgende:

"Rembrandts ontroerende studie Hoofd van Christus (...) is voor het eerst te zien in een Nederlands museum. Het schilderij wordt (...) tentoongesteld in Museum Het Rembrandthuis, waar het bijna 360 jaar geleden, in Rembrandts woonkamer, ook hing."

Hier worden twee dingen beweerd: ten eerste, dat dit schilderij van Rembrandt is, en ten tweede, dat het bij hem in de woonkamer hing. Die beide uitspraken worden als feiten gepresenteerd, maar dat zijn het niet. Het is namelijk in beide gevallen niet zeker. Het is niet zeker dat het werk van Rembrandt is, en ook niet dat het in zijn huiskamer hing.

Argumentatieve richting
Dit is, vanuit de argumentatieleer, een interessante kwestie. Je kunt een en dezelfde boodschap namelijk op verschillende manieren uitdrukken, waarbij niet de inhoud, maar wel de richting en daarmee de kracht van het gezegde verandert. Kijk maar eens hier:

1. Het is vrijwel zeker dat dit schilderij van Rembrandt is

2. Het is heel waarschijnlijk dat dit schilderij van Rembrandt is

Ik heb de uitspraken even op onderstaande schaal gezet. Je kunt daar goed zien hoe de inhoud hetzelfde is (op hetzelfde punt van (on)zekerheid kan uitkomen), maar niet op dezelfde manier bereikt wordt. De richting is anders: bij uitspraak 1 vertrek je vanuit zekerheid, bij 2 vanuit waarschijnlijkheid. 

Het tweede punt, over de huiskamer, geeft ook te denken. De argumentatie van het Rembrandthuis is daarin op zijn zachtst gezegd kwetsbaar. In de VK staat namelijk:

"Dat dit een van de twee Christus-koppen is die in 1656 werden genoemd in een inventaris van Rembrandts bezittingen (...) is speculatie. Museum Het Rembrandthuis redeneert als volgt: omdat twee van de Jezus-portretten mogelijk echte Rembrandts zijn, zouden dit heel goed ook de twee werken kunnen zijn die 360 jaar geleden in de woonkamer van Rembrandt hingen."

Oké, twee eh.. suggestieve verwoordingen dus. Maar hoe zou je deze twee punten dan wél op een neutrale manier kunnen brengen? Misschien is het meest waarheidsgetrouw het volgende:

"Het schilderij Hoofd van Christus, dat door minstens één kenner aan Rembrandt met grote waarschijnlijkheid aan Rembrandt wordt toegeschreven (...) is voor het eerst te zien in een Nederlands museum. Er is bovendien een mogelijkheid dat dit schilderij 360 geleden in Rembrandts woonkamer hing."

Maar zo'n kop wordt veel te lang, en belangrijker: het verkoopt niet. Ik snap dus op zich wel, dat het Rembrandthuis kiest voor stelligheid. Ik had anders nooit geweten dat deze expositie er was. Je kunt altijd in de krant je uitlatingen bijstellen. Je doel (media-aandacht) is dan al bereikt. Wij doen daar met dit stukje natuurlijk vrolijk aan mee.

De krant

Maar laten we even naar de krant gaan. Daar gebeurt namelijk óók iets grappigs. De kop zegt dat het Rembrandthuis "een beetje jokt". Is dat in dit geval zo? Ik denk van niet. Er is namelijk een cruciaal verschil tussen waarschijnlijkheid en zekerheid. Zoals de schaal hierboven liet zien is zekerheid een punt, en waarschijnlijkheid een richting. Wanneer het Rembrandthuis de waarschijnlijkheid had aangedikt, dan hadden ze een beetje gejokt. Nu hebben ze volgens mij niet een beetje, maar gewoon überhaupt gejokt. Het verschil tussen zekerheid en waarschijnlijkheid is niet gradueel maar absoluut. Het is net zo verschillend als het uit het raam vallen en op de grond vallen, Zeno's defenestratie paradox ten spijt*.

Maar ook van de VK is dit een begrijpelijke keuze. Die dekken zich ook een beetje in. "Rembrandthuis liegt" is niet zo aardig, en klinkt ook hard. De krant wil niet per se ruzie, ze willen gewoon dat stukje kritische beleving naar de mensen toe presenteren. Wat maar weer laat zien dat iedereen de waarheid op heur eigen manier presenteert, en dat de manier waarop best een beetje kan worden uitgerekt en bijgesteld.

*ik ben me bewust van de enorme filosofische ingewikkeldheden hiervan, maar het maakt het punt wel duidelijker denk ik.