Awesome, Milfje is.

Je kent het wel: Star Wars. Iedereen kent Luke Skywalker enzo, en als je echt een bikkel bent kun je ook een van de iconische stemmen nadoen die in de film zitten. Nu zijn Chewbacca en Jabba de Hutt dikke gangsters, maar ze zijn taalkundig niet zo analysable. Not so met die ultieme lichtzwaard-slechtkont Yoda.  Volgens mij weten zelfs mensen die de films nog nooit gezien hebben wel wie Yoda is, maar voor de zekerheid: het is een groen wezentje, en een zogenaamde Jedi, oftewel een baas. Maar wat wel het interessantste is aan Yoda, is hoe hij praat. Dat is namelijk niet zo raar als je wel niet zou denken, en kneiterinteressant.

Wat hij namelijk vaak doet is zinnen in de volgorde Object-Subject-Verb uitspreken. Wh-wh-what? Ja, OSV. We schreven laatst ook al over woordvolgorde. Dat ging over het Nederlands. In een doorsnee Nederlandse hoofdzin staat het onderwerp (Subject) meestal voorop, dan volgt het werkwoord (Verbum), en daarna het lijdend voorwerp (Object): 

1. Miep zoent Hermina. 

In de bijzin zijn V en O omgedraaid: 

2. Ik vind het tof dat Marc Milfje leest. 

Het Engels heeft in hoofdzinnen en bijzinnen altijd een SVO-volgorde en wordt dan ook een SVO-taal genoemd:

3. I like dogs

4. I think it's great that you like dogs.

Dat betekent dat SVO de basisvolgorde is. In sommige zinnen kom je misschien een andere volgorde tegen, maar dat zijn uitzonderingen op de regel. Het gaat hier om de basis.

Nu denk jij natuurlijk: jaja, 3 onderdelen, dat levert 6 logische volgordes op. En inderdaad komen ook VSO, VOS, OSV, en OVS voor in talen van de wereld. En laat nou woordvolgorde een enorm handig stuk gereedschap zijn om talen in te delen. De taalheld Joseph Greenberg ontdekte namelijk dat de volgorde van S, V en O samenhangt met allerlei andere volgordes in zinnen, bijvoorbeeld of het telwoord voor het zelfstandig naamwoord komt of erna. Daarover een andere keer - nu even terug naar S, V en O. Die zes mogelijke woordvolgordes komen niet allemaal evenveel voor: SVO en SOV zijn heel frequent, VSO komt ook regelmatig voor, maar de andere drie zijn erg zeldzaam.

De OSV-volgorde is verreweg de zeldzaamste, en laat dat nou precies de woordvolgorde zijn die Yoda hanteert! Deze volgorde kan wel, ook in Engels of Nederlands, maar dan klinkt het gemarkeerd, oftewel opvallend. Je wilt dan een bepaald iets topicaliseren, naar voren halen (dit fenomeen heet dan ook... fronting!). Het effect is dat die O belangrijker wordt. In veel talen is dat mogelijk, denk ook maar aan Nederlandse zinnen zoals (5)' [de omgekeerde volgorde van S en V in deze zin ligt aan de V2-regel - complexe shizzle, zie nog 'ns hier, en aan het Engelse 6.  

5. Marten, wil ik zoenen.

6. Marten, I wanna kiss.

Eh bien. Hoe zit het nou met Yoda? Het is toch heel raar als hij zegt "Princess Leia Han Solo likes". Hoe weten we nou wie wie leuk vindt? Dat kan je zien in zin (8) hieronder (die overigens VOS is, maar dat even terzake).

7. Princess Leia, Han Solo likes.

8. Your father he is, but defeat him you must.

Wat we in die zin zien, is dat er wel him staat, oftewel een objectsvorm voor het lijdend voorwerp. Vroegah, toen we allemaal nog dingen met naamvallen deden in het Nederlands, toen kon je dit soort zinnen veel makkelijker maken. Denk ook maar aan het Latijn: een object herken je (in principe) altijd, omdat het in de objectsnaamval staat. In het geval van zin (8) zien we dat dus ook, maar in het geval van (7) is dat natuurlijk in het Engels niet doorzichtig. Andere talen lossen dat gelukkig dan wel op.

Het is dus helemaal niet zo waarschijnlijk, zoals blijkbaar in de canon van Star Wars wel wordt gezegd, dat Yoda zomaar zelf die volgorde heeft verzonnen. Hoewel dat opzich nogal een interessante hypothese is. Bewuste taalverandering enzo, best boeiond. En, ik bedoel: wat weten we nou helemaal van Yoda's achtergrond? Weinig dus.  Maargoed, OSV bestaat gewoon. Kijk maar: ze doen het in het Warao!