Translate Milfy!

woensdag 7 juni 2017

Hoe leg je nadruk?

Zoals altijd valt me van alles op aan de taal in de boeken die ik lees. Wat me deze week opviel was nadruk. Dat kun je op verschillende manieren markeren in teksten. Van spatiëring tot hoofdletters: hoe doen we het, waarom, en wat doen jullie. Dáár g a a t DIT stuk over.

Geheel tegen de verwachting in is er zowaar een uitgebreide en goede Nederlandstalige Wikipediapagina over (wat zij noemen) 'typografische accentuering' (hoewel, er wordt wel advies gegeven, en dat vind ik niet passen in een encyclopedie). 

(Even terzijde: wat is het toch jammer dat de kwaliteit van de Nederlandstalige Wikipedia zo te wensen overlaat. Ik begrijp dat we een klein taalgebiedje zijn, maar toch zou het fijn wanneer we met z'n allen wat meer goede Wikipediastukken zouden aanleveren. Het is namelijk de eerste plek waar mensen komen voor kennis. Ik kom nog uit de tijd dat je Wikipedia niet als bron mocht opgeven. Ik begrijp de achterliggende reden (er is geen controle op wie invoert, en dus kan de kennis verdacht zijn), maar ik vind dat tegenwoordig de Engelstalige Wiki's best als bron mogen worden genoemd. De pagina's in die taal zijn namelijk meestal goed opgebouwd, uitgebreid, en, allerbelangrijkst: ze verwijzen uitstekend naar primaire bronnen. Hoe leuk ware het wanneer onze Wikipedia dat ook zou doen...)

Maar dat even gehéél terzijde. Kijk, daar gaf ik nadruk aan met accenttekens. De toepassing daarvan is vrij beperkt: met deze tekentjes kun je áltijd slechts één (ander gebruik: hier wordt geen nadruk gelegd maar een klanknuance aangegeven) lettergreep tegelijk benadrukken. Ik ben tenminste nog nooit tegengekomen dat iemand bij een meerlettergrepig woord vérschílléndé lettergrepen benadrukt. Verder kun je geen nadruk leggen op sjwa's: iets als 'géschiedenis' ziet er béhoorlijk vreemd uit. Dat is boeiend, én het maakt het accentteken tot een zeer precies maar wel beperkt middel.

Algemener toepasbaar is het gebruik van hoofdletters. Hoe verleidelijk het ook was om in die zin een woord in hoofdletters te zetten, ik doe het NU pas. Het is makkelijk te begrijpen hoe die nadruk werkt: zodra ik iets in hoofdletters lees wil ik het harder uitspreken. Leuk voor een spelletje random capslock (dat GAAT zo), niet heel prettig om te lezen. Nadeel van het gebruik van kapitalisering (spreek op z'n Amsterdams uit) is dat het niet echt geaccepteerd is: het is veel informeler dan de accenttekens. Maar in de informele sfeer kun je het dan wel weer HEEL goed toepassen op LETTERLIJK ieder woord.

In wat oudere boeken kom je een ander middel tegen om nadruk te leggen: spatiëring. Dat is voor het kopiëren en digitaal invoeren van tekst o n g e l o o f l i j k irritant. Je kunt namelijk niet zomaar het woord een klein beetje aanpassen, je moet het helemaal opnieuw typen. Spatiëring komt (gelukkig) weinig meer voor: wij hebben inmiddels andere middelen tot onze beschikking. Leuke observatie eigenlijk: zelfs typografische nadrukmethoden komen en gaan.

Kleine kapitalen, nóg een manier om nadruk te leggen. Voor onze gastheer, Blogger, is het een beetje moeilijk, maar je kunt hier zien hoe het eruitziet. Ook dit is een inmiddels verouderde techniek, die nu opnieuw in de informele sfeer vervangen is door dikdrukken. Vroeger kwam het echter ook voor in formele werken, over taal bijvoorbeeld. En dat terwijl tegenwoordig dikdrukken absoluut niet acceptabel is in een boek. Best vreemd eigenlijk.

Dan nog een ander nadrukmechanisme: zet na ieder woord een punt. Op. Deze. Manier. Dus. Zie voor een sportieve toepassing de laatste zin van dit artikel: Wat. Een. Wedstrijd. We deden het zelf eergister nog, met alle gevolgen vandien. Nog mooier wordt het wanneer mensen dit doen met ons aller emoji van de klappende handjes: 



Ja jongens, die emoji's leveren ons toch maar weer een hoop uitdrukkingsmogelijkheden op.  

Zoals altijd ben ik vooral ook heel benieuwd hoe jullie, lezers, het doen. Wat voor manieren gebruiken jullie om nadruk te geven aan jelui woorden?

7 opmerkingen:

  1. Wat een leuk stuk, Milfje! Ik gebruik zelf vaak cursiveringen om nadruk aan een woord te geven. Maar dat kan alleen wanneer je de tekst kunt opmaken, en dat is niet mogelijk in bijvoorbeeld een Facebook-post.

    BeantwoordenVerwijderen
  2. Ik gebruik accénttekens (alleen op de beklemtoonde letter) of *cursief* (dit komt wrsch. niet door :-). Cursief vooral om een hele zinsnede te benadrukken.
    Hoofdletters vind ik NOT DONE - brrr, dat geschreeuw!

    BeantwoordenVerwijderen
  3. Ik gebruik graag superlatieven. Of (wanneer ik een stukje tekst wel wil noemen maar een ander stukje wil benadrukken) ik gebruik haakjes.

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Oh, het ging om typografisch. Daar stond te weinig nadruk op om mijn aandacht op te vestigen ;) Ik moet wel zeggen dat ik er een hekel aan heb om typografisch te accentueren, omdat je dan spreektaal in je schrijftaal gaat embedden.

      Verwijderen
  4. Beste Milfje,

    Leuke vraag. Eigenlijk onderga ik een uitroepteken ook al als een manier om nadruk te leggen - ik hoor de stemverheffing! De manier waarop ik nadruk leg, hangt af van de context. Meestal cursiveer ik. Ik gebruik hoofdletters alleen om andermans hoofdlettergebruik te ridiculiseren. Vet vind ik meer iets voor kopjes of ingangen. Ik spatieer nooit. Klein kapitaal doet voor mij geaffecteerd aan (sommige schrijvers op Wikipedia gebruiken het in hun bronvermelding bij de auteursnaam, om onderscheid te maken met andere namen). In bronvermeldingen doe ik het anders dan in de lopende tekst - ik volg de vigerende conventie. Onderstreping gebruik ik zo weinig mogelijk, d.w.z. alleen als ik verschillende vormen van accentuering nodig heb. Als de mogelijkheid tot cursivering ontbreekt, gebruik ik soms zwevende komma's. Ik gebruik zelden emoji's. Wie duidelijk schrijft heeft vaak helemaal geen emoji's nodig. De punt na ieder woord tref ik vooral aan op Twitter, meestal om enorme bewondering uit te drukken, bijvoorbeeld nadat een sportheld gewonnen heeft: Wat. Een. Held. Ik gebruik het zelf nooit.

    Accentuering is overigens niet helemaal hetzelfde als het leggen van nadruk.

    Ik heb acht jaar als vrijwilliger gewerkt voor de Nederlandse (en soms ook Engelse) Wikipedia. Tenzij je je helemaal niet bemoeit met het broddelwerk van anderen, is het een geestelijk afmattende en tijdverslindende bezigheid. Er is bovendien veel vandalisme, POV-pushing (schrijven van gekleurde teksten om enige zaak te bevorderen of verdacht te maken) en kinnesinne. De vaste kern van Nederlandse Wikipedianen is een man/vrouw of 200. De Engelse heeft er duizenden.

    Een laatste opmerking: de uitgebreide bronvermelding die je vaak aantreft op de Engelse Wikipedia, biedt niet zelden alleen maar schijnzekerheid. Vaak is het zo dat de toename van het aantal voetnoten een gevolg is van een meningenstrijd die woedt of gewoed heeft. Het is in mijn ogen een illusie te denken dat dergelijke notenapparaten ooit werkelijk bestudeerd worden en op waarde geschat. Notenapparaten horen bovendien eigenlijk niet bij encyclopedische artikelen (een lijst met de voornaamste geraadpleegde literatuur natuurlijk wel), maar bij wetenschappelijk artikelen, essays of studies. Wikipedia verwijst in beginsel niet naar primaire bronnen, maar naar secundaire - niet naar de archiefstukken zelf, maar naar gezaghebbende publicaties die gebruikmaken van die archiefstukken.

    Ik probeer te reageren met mijn Wordpress-account, maar het formulier accepteert de URL om voor mij onnaspeurlijke redenen niet: http://thehiddenlaw.wordpress.com/

    Met vriendelijke groet,

    Arie Sonneveld

    BeantwoordenVerwijderen
  5. Hoi Milfje,
    in softwarehandleidingen is dikdrukken wel gangbaar, alleen benadruk je er geen emoties mee, maar wel op welke knop je moet drukken, naar welk menu je moet gaan of je benoemt er de naam van een venster mee. Met dat laatste geef je bevestiging aan de lezer dat ie in het goede venster zit. Dikdrukken benadrukt dan dus de belangrijke onderdelen in een tekst, het voorkomt dat een schermonderdeel 'verdwijnt' in de zin én het voorkomt een hoop gedoe met aanhalingstekens.
    Groetjes van een technisch schrijver.

    BeantwoordenVerwijderen
  6. Bij mezelf ervaar ik subtiel verschillende sensaties naargelang de soort van nadrukmarkering: vetgedrukt vertaalt mijn hoofd naar '(iets) harder praten', bij cursief hoort een zekere 'wince' (het Nederlands heeft hier geloof niet echt een woord voor, maar hier wat visuele impressies), en de ouderwetse brede spatiëring werkt vooral s t r o o p t r a a g - ongeveer hoe schildpad Jodocus in de Heinz-strip praat.

    BeantwoordenVerwijderen