Translate Milfy!

dinsdag 3 mei 2016

Jij bent de enige! (samen met iemand anders)

Een van de nadelen van taal is dat je het altijd lineair moet presenteren. Of je praat of schrijft: je presenteert taal stukje voor stukje. Dat betekent dat je mensen een beetje op het verkeerde been kan zetten. Ik had een tijdje terug (toen ik nog voor de MOOC van Marc werkte) enorme ruzie met iemand, omdat wij zeiden: "Iedereen heeft taal, behalve in uitzonderlijke gevallen". Voor mij een normale constructie, voor mijn gesprekspartner niet. Nu kwam ik laatst nog een dergelijke constructie tegen, die heul vreemd aandoet. Geen andere constructie doet vreemder aan (samen met één andere).


Over de behalve-constructie ontspon zich de volgende discussie:

"Dus níet iedereen," zei hij gepikeerd.
"Dat klopt," riposteerde ik terughoudend.
"Dan mag je dat niet zeggen", viel hij me agressief aan.
"Nouja, jawel, want dat is hoe behalve werkt", suste ik goedmoedig.

Ik sta nog steeds achter mijn opmerking, maar vreemd is het wel. Eerst stel je dat iets categorisch waar is (iedereen is een complete set), om vervolgens dit weer te verminderen. Een gekke manier van informatie presenteren. Andersom is overigens ook raar: "Behalve in uitzonderlijke gevallen heeft iedereen taal". Dan leg je meer de nadruk op die uitzonderlijke gevallen, en bovendien weet je nog niet eens waar het precies over gaat voordat je bij het laatste woord bent. Onhandig zeg, lineaire taal...

De laatste tijd valt me een dergelijke constructie ook vaak op mijn lievelingssite VI.nl op. In de aanloop naar Eredivisiewedstrijden "duikt VI als vanouds in de statistieken" (dat staat boven al die stukjes). In die stukjes komt met enige regelmaat onderstaande voor: 


Ook hier wordt een bepaalde uitspraak gedaan, die vervolgens bijgesteld wordt, net als bij behalve-zinnen. Toch ervaar ik deze zinnen als veel vreemder. Hoe komt dat? Ik heb twee verklaringen bedacht.

1. Misschien heeft het te maken met de hoeveelheid ontkrachting. Als je 'alles bijstelt' met 'uitzonderlijke gevallen', dan blijft alles min of meer intact. Wanneer je 'Geen team' bijstelt met 'nog een ander team', dan verdubbel je de hoeveelheid waar het om gaat. Dat heeft dus veel meer impact.

2. Wellicht speelt ook telbaarheid een rol. Het bijstellen van 'alles' naar 'alles in een klein beetje' is misschien minder moeilijk dan het bijstellen van iets waarvan je precies weet hoeveel het is. Grappig weetje: je kunt dit soort bijstellingen niet doen met andere opties dan 1 of alles/nooit (Ajax en PSV hebben de meeste doelpunten (samen met NEC). Daarover een andere keer meer.

Goed, of dit de oplossingen zijn, dat weet ik niet. Meer onderzoek lijkt me nodig (misschien iets voor Ronny Boogaart? Hoewel die dit waarschijnlijk allang heeft bestudeerd). Hoe moet het trouwens dan wel? Nou, je zou volgens mij al veel oplossen door te zeggen: "Alleen NEC hield dit seizoen even vaak de nul in eigen huis als Ajax." Alleen leg je dan de focus op NEC, en dat wil je natuurlijk niet als je over Ajax schrijft. 

Die focus op Ajax, dat is een van de redenen om deze constructie te gebruiken. Een andere reden is dat het is veel sterker om te zeggen "tegen geen enkele (oja behalve die ene andere)" dan "ja dit is leuk maar het is niet uniek". Dit heeft allemaal te maken met de kracht en richting van wat je zegt. Je laat zien hoe ongelooflijk speciaal het is, voordat je je uitspraak bijstelt. De uitspraak "iedereen heeft taal, behalve" is vergelijkbaar. Je roept 'alles' op bij de lezer/hoorder, en modificeert dat een beetje. Stel dat je zou zeggen "Bijna iedereen heeft taal", dan heeft dat niet dezelfde lading. 

Goed, dat is wat ik erover kwijt wilde. Hoe staat het met jullie? Vreemde constructie, of valt het mee?

13 opmerkingen:

  1. Geen enkele constructie met negatie is ongemarkeerd (behalve misschien een enkele)

    BeantwoordenVerwijderen
  2. Maar even serieus: ik denk dat je gesprekspartner 'behalve' probeerde te interpreteren als een uitzondering op 'iedereen,' terwijl jij het bedoelde als uitzondering op het verzwegen 'in alle gevallen'

    BeantwoordenVerwijderen
  3. Het hangt ook samen met de afstand tussen de bewering en de afzwakking. Jouw zin (Iedereen heeft taal enz.) vind ik normaal en correct. Maar als je had gezegd: 'Iedereen heeft taal. Taal is wat ons menselijk maakt. We leren het jong en we verleren het nooit. Toch zijn er mensen zonder taal' - dan had ik me belazerd gevoeld (even ervan uitgaande dat ik al je beweringen blindelings voor waar zou aannemen).
    Met je doelpuntenverhaal - ik ken die heerlijke triviafiele 'duikt als vanouds in de statistieken'-stukjes ook - ben ik het niet eens. De toevoeging duidt namelijk helemaal geen uitzondering aan, maar geeft extra informatie. Zonder die toevoeging klopt de bewering nog steeds: geen team hield vaker de nul. Ook NEC niet, namelijk. Extra informatie: NEC hield wel even vaak de nul.

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Ik snap je tweede punt, maar ik ben het niet helemaal eens met je uitleg. Mijn formulering was onzorgvuldig: het is inderdaad geen uitzondering. Ik zou het wel een kwalificatie noemen. Ja, het is dus extra informatie, maar het is wel wat meer dan dat. Het is extra informatie die de eerdere informatie in ieder geval deels onwaar lijkt te maken.

      Verwijderen
    2. Wonderlijk. In mijn geest heb je compleet ongelijk. Maar dat zal wel wederzijds zijn. Zullen we de volgende keer dan maar onze jasjes uittrekken, onze hoeden afzetten en een potje knokken? Wie wint, heeft gelijk.

      Verwijderen
    3. Dat is een poos geleden, maar wanneer de handschoen wordt geworpen, dan neem ik die op.

      Of! We proberen oeverloos de ander te begrijpen. Ik zal dus nogmaals proberen mijn punt te verhelderen.

      Ten eerste heb je gelijk: het is zeker geen uitzondering.
      Ook ten tweede heb je gelijk: er is wel degelijk sprake van nieuwe informatie.
      Ten derde: na lang broeden kom ik tot de conclusie dat je ook gelijk hebt, als je zegt dat de extra informatie de eerdere informatie niet onwaar maakt. Semantisch gezien dan.
      Want, ten vierde: een pragmatische lezing (in ieder geval voor mij) van "geen team hield dit seizoen vaker de nul" suggereert voor mij dat het om één enkel team gaat. Het kan inderdaad logisch gezien zo zijn dat er nog een ander team is dat de nul óók niet hield, maar zo lees ik dat toch niet.

      Ik bedoel, logisch gezien kun je ook zeggen "geen team hield dit seizoen vaker de nul (samen met 16 van de andere 17 teams)". Dat ervaar ik als even raar. Ervaar jij dit ook als mogelijk? Ik bedoel, niet logisch mogelijk (want dat is het denk ik wel), maar als gevoel. Subvraag: is er een grens waarbij je het niet als vreemd ervaart?

      Enne, geef me even de naam van je secondant door, dan kunnen zij een lokatie afspreken.

      Verwijderen
    4. Ik vrees dat we het nu eens zijn. En op die subvraag is het lastig een exact antwoord te geven. Laat ik het vanuit de pragmatiek benaderen: VI wil de lezer prikkelen met opmerkelijke feitjes, en daar slagen ze slechter in naarmate dezelfde 'stat' voor méér clubs geldt. Dus het wordt niet minder waar, maar wel minder opmerkelijk en dus minder vermeldenswaardig.
      En laten we met onze secondanten lekker wat gaan drinken.

      Verwijderen
  4. Sorry dat ik even door jullie heerlijke gebekkevecht kom doorfietsen. En nog eens sorry dat mijn opmerking hier totaal niets mee te maken heeft, maar omdat het hier nu van pas komt, wil ik dit even vragen: Het is mij al vaker opgevallen dat Milfje af en toe "spelfouten" in de blogs laat sluipen, zoals hier nu "lokatie". Ik heb een zeer sterk vermoeden dat dit bewust is. Heeft Milfje het gehad met de Nederlandse spelling? Wil Milfje een eenvoudiger spelling promoten?

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Ha Jan,
      nouja, ten eerste zijn het natuurlijk geen spelfouten, want iets kan alleen fout zijn als er een goed is, en dat is er niet voor het Nederlands. Ja, het Groene Boekje, maar dat is alleen verplicht voor ambtenaren, en dus niet voor ons.
      http://milfje.blogspot.nl/2015/07/schokkende-onthulling-over-groene-boekje.html

      Dat gezegd hebbende, schrijven we dus (in dit geval Milfje-Marten) naar eigen inzicht. Dat eigen inzicht wijkt soms af van de norm. Ik vind de c in veel woorden niet mooi, en kies dus voor de k, in dit geval bewust en stelselmatig.

      Maargoed, we hebben het dus niet 'gehad' met de Nederlandse spelling, noch willen we iets anders promoten. We doen gewoon waar we zin in hebben (binnen het begrijpelijk), en dat is tenslotte ons goed recht ;)

      Verwijderen
    2. De website van het witte boekje is al tijden down trouwens, dus daar heb je ook niet veel aan:
      http://wittespelling.nl/

      Verwijderen
    3. Dank je, Marten,voor je verwijzing naar je blog over spelling. Ik had die blog gemist, en die maakt mijn vraag dus overbodig!

      Verwijderen
    4. Dank je, Marten,voor je verwijzing naar je blog over spelling. Ik had die blog gemist, en die maakt mijn vraag dus overbodig!

      Verwijderen
  5. Ajax was gisteren de enige club die nog kampioen kon worden (samen met PSV).

    BeantwoordenVerwijderen