Huwelijk en geregistreerd partnerschap: hetzelfde? De Taal der Wet

U weet het zellef: in veel landen mogen homo’s (v/m) niet met elkaar trouwen. Daar kun je je boos om maken, of niet, daar gaan we het vandaag even niet over hebben oke? Waar we het wel over gaan hebben is de kwestie van het geregistreerd partnerschap: het juridisch equivalent van het huwelijk, dat in veel meer landen opengesteld is voor paren van gelijk geslacht. Want als het een juridisch equivalent is, waar zit dan dat verschil in? En hoe begrijpelijk is dat voor burgers zonder rechtenstudie ?

Wat een geregistreerd partnerschap inhoudt verschilt een beetje per land. In sommige landen krijg je er enorm veel financiele rechten door (net als door een huwelijk), in andere landen niet. Laten we Duitsland als voorbeeld nemen; dat is zo'n land waar twee mensen van hetzelfde geslacht niet mogen trouwen, maar wel een geregistreerd partnerschap kunnen aangaan. In Der Spiegel verscheen vorig jaar daarover dit stukje, waarin wordt uitgelegd dat ook als het om de belasting op koffie kopen gaat, je als geregistreerd partner precies gelijke rechten hebt aan die van een huwelijkspartner. 

Dus homo’s kunnen eigenlijk toch trouwen, toch? Nee. Voor de wet zijn ze uiteindelijk exact hetzelfde, maar nu komt het: behalve in naam. Ik zou zeggen: wat een gedoe, zo’n hele geregistreerdpartnerschapconstructie optuigen en in alle wetten ‘oder Lebenspartner’ toevoegen. Het is toch veel simpeler om in je huwelijkswet gewoon even het woordje ‘of van het gelijke geslacht’ toe te voegen, of ‘met vrouw/man’ eruit te halen?

Je kunt het ook van de andere kant bezien: als het de facto hetzelfde is, waarom dat dan niet gewoon accepteren? Dat heeft natuurlijk te maken met de macht van het woord. Het gaat allang niet meer om de woorden 'huwelijk' of 'geregistreerd partnerschap' zelf, het gaat waar die voor staan, om symbolische waarde. Als je een bestaand iets neemt en dat een andere naam geeft, dan eigen je je dat toe. Als homo's hun juridische verbindingen dezelfde naam gaan geven, nl. het woord 'huwelijk' ervoor gebruiken, dan wordt dat woord en daarmee het concept ook van hen. Dat is een kwestie van 'bezit', van 'wie heeft macht over de invulling van een woord'.

Wat men in Duitsland blijkbaar dus niet wil, is dat de betekenis van het begrip ‘huwelijk’ verandert. De wet mag wel veranderen, bepaalde dingen worden wel geregeld, maar de betekenis van dat woord moet hetzelfde blijven. Ik heb veels te weinig verstand van (Duitse) juridische zaken om dit te doorgronden, maar het lijkt mij een truc: we willen eigenlijk het huwelijk openstellen voor paren van gelijk geslacht, maar als we dat doen krijgen we de CSU achter ons aan, dus dat gaan we niet doen, maar via een ander woord regelen we het toch. In Nederland is de betekenis van het woord 'huwelijk' al wel veranderd: je kunt ook trouwen zonder de religieuze v/m-bijbetekenis. Die betekenis lijkt misschien te zitten in de tegenstelling burgerlijk/kerkelijk, maar omdat voor beide vormen het woord 'huwelijk' wordt gebruikt is dat dus toch deels hetzelfde.

Interessant, vind ik, dat taal je zo'n omweg biedt - zelfs de wet (waar toch op z'n allernauwkeurigst geformuleerd wordt) biedt ruimte om dingen te legaliseren die niet op de gewone wijze te legaliseren zijn. Alsof je je gedoogbeleid in de wet vastlegt. Je sluit een soort taalkundig compromis. Bovendien legt de wet dus een heel nieuw begrip vast voor iets dat eigenlijk al bestaat. Je kunt het op een bepaalde manier vergelijken met eufemismen: daar gaat het ook niet zozeer om het woord zelf, maar om de connotaties. Er is een enorm verschil tussen 'mongool' of 'iemand met het syndroom van Down'. Je bedoelt hetzelfde, de persoon blijft hetzelfde, maar het gaat om de manier waarop. In het geval van een mentale handicap gaat dat om respect, in het geval van huwelijk gaat het om om een ideologische achtergrond: het woord staat voor een bepaald concept dat niet kan worden aangepast. 

Wel ingewikkeld allemaal, maarja, als je íets niet kunt volgen, is het de taal van een wet. Ik begrijp m'n contract met m'n werkgever al amper, kun je nagaan artikel 137d, kun je nagaan hoe slecht ik de implicaties van allerlei juridische teksten doorgrond. Sinds kort is er een steengoeie app die hier iets aan probeert te doen, de zogenaamde 'Grondwet in eenvoudig Nederlands' van Bureau Taal. Hierin vind je steeds het oorspronkelijke wetsartikel, een heel begrijpelijke samenvatting ervan, en een toelichting waarin ook allerlei implicaties van de feitelijke wettekst staan. Echt heel handig, om niet te zeggen noodzakelijk. De huwelijkswetgeving staat er helaas niet in, maar wie weet gaat Bureau Taal dat ook nog eens in eenvoudig Nederlands uitleggen...