Milfje is sinds jaar en dag ook voorzitter van het Genootschap ter Viering van Suffix -esk/-esque (like de Facebookpage!). Niet vanwege imperialisme (meer of minder taalvrijheid? meer! meer!) maar gewoon, omdat ik dat mooi vind - schoonheid is haar eigen beloning. Deze week kwam ik een bijzonder schoon voorbeeld van -eskgebruik tegen, en daarbij kon ik ook nog eens een mooi online onderzoeksgereedschap gebruiken: Google N-gram.
Even een korte introductie over -esk/-esque: de betekenis lijkt hetzelfde als -achtig, dus "op de wijze van" of "zoals", maar er lijkt een stilistisch verschil te zijn. Zie bijvoorbeeld hier een artikel uit 1968 dat stelt dat het gebruik toeneemt! Hier doe ik momenteel onderzoek naar (het lijkt me namelijk niet waar). Goed, ter voorbeelde!
In de Volkskrant van zaterdag stond een pracht van een voorbeeld. Haro Kraak gebruikte in zijn stuk over Breaking Bad de frase "met James Bondesque titel getooide". Wauw. Mij bekroop direct de neiging op te zoeken of die term vaker voorkomt. Dat kan, bijvoorbeeld door als zoekopdracht in Google: lang:nl "James Bondesque" in te toetsen. Dat levert echter maar twee resultaten op, in het Nederlands tenminste. Verder kijkend blijkt dat "James Bondesk" uberhaupt niet voorkomt, maar "James Bond-esque" alweer wat vaker. Het vaakst komt "James Bond-achtig" voor, en dat is niet zo gek, want -esque is (helaas) een marginaal verschijnsel in het Nederlands.
Toen kwam ik nóg iets tegen: een voorbeeld van "Tolkienish" in het Engels. In het Engels (moet u weten) komt -esque veel vaker voor, dus waarom zou de schrijver dat niet gebruikt hebben? Om een of andere reden vond ik "Tolkienish" best gek. Ik vroeg me af waarom ik hier -esque verwachtte. Eens kijken op het internet, alwaar je voor een vergelijking van verschillende gebruiken van woorden twee leuke tools (zie voetnoot) kunt gebruiken: GoogleFight en Google N-gram.
 |
| Een Tolkienesque bruggetje |
GoogleFight is niet erg subtiel, maar kijkt gewoon naar hoe vaak een woord wordt gevonden op internet. Je kunt bijvoorbeeld kijken naar "gebeurt" en "gebeurd". Je ziet dan dat "gebeurt" veel vaker voorkomt, waardoor mensen waarschijnlijk eerder geneigd zijn om dit met een -t te schrijven (en daar krijg je dan d/t-fouten van, door frequentie, niet omdat men de regels niet kent). GoogleFight werkt alleen niet zo goed als een woord in meerdere talen voorkomt, want je kunt (voor zover ik weet) niet specificeren op taal.
Daarom is het leuk om een andere tool te gebruiken: Google N-Gram. Voor uitgebreide documentatie over hoe zie hier, voor een goede introductie zie hier. Het komt erop neer dat de tool kijkt naar de relatieve frequentie van een woord (of meerdere woorden) ten opzichte van alle woorden. Dat kun je dus doen voor Tolkienish en Tolkienesque, en wie schertst (grapje) mijn verbazing wanneer inderdaad Tolkienesque meer voor blijkt te komen! Hoera voor mijn intuities! Hoera voor -esque! Like the Facebookpagina!
Heel interessant, Google N-gram. Je zou dat ook voor het Nederlands willen gebruiken, maar helaas is daar geen corpus voor. Waarom niet?! Laten we er wat aan doen! Wie kent er iemand bij Google? Wie start er een petitie?
voetnoot: voordat we haatpost krijgen over het gebruik van het anglicisme "tool": hier is sprake van betekenisontwarring. Een "tool" is een specifiek stukje digitaal gereedschap; een driedimensionaal ding als een hamer is "gereedschap". Handig he, dat je dat verschil kunt aanduiden door een "Engels" woord te gebruiken!
"-esque" lijkt me typisch zo'n morfeem dat vooral gelegenheidsproductiviteit heeft. Volgens sommige theorieën mag je dat dus niet productief noemen, maar ik denk wel dat er *iets* aan de hand is, in die zin dat het een mooie default-optie is bij het maken van adjectieven, en dat het zeer vaak voorkomt. Alleen blijven de vormen niet per se bestaan, omdat je ze meestal niet zo vaak nodig hebt. De nieuwe vormen an sich hebben dus niet echt veel momentum, maar het patroon zelf wel. Typisch gevalletje construction morphology à la Booij, misschien?
BeantwoordenVerwijderenWat betreft het specifieke geval -esk/-esque, voor mijn gevoel spelen er minstens twee factoren mee voor de à proposheid van het suffix:
1) prosodie. Bij een woord als Tolkienesque wil je waarschijnlijk ook nadruk op dit woord hebben, als focus in de zin. -ish is moeilijker te beklemtonen dan -esque, dus wellicht dat daarom TOLkienESQUE beter klinkt dan TOLkienish. In het Nederlands ook: TOLkienESK, TOLkienig. Tenzij je, zoals ik tot voor kort, tolKIEN zegt, natuurlijk. Dat houdt ik dat het misschien minder goed werkt met namen die eindigen in een beklemtoonde lettergreep?
2) opvallendheid. -esque klinkt denk ik nog steeds vrij Fransig, en valt dus meer op—klinkt wellicht intellectueler— dan -ish. Misschien zit er daarbij ook nog wel een zweempje ironie overheen.
Trouwens, lijkt me leuk om een lijstje te maken met established -esquen. Vult aan:
Grotesque (hihi), Kafkaesque, uhm... Tja. Het houdt bij mij hier eigenlijk al op qua namen. Die Kafka toch.
Ahem, ik had natuurlijk gewoon dat artikel ook even moeten lezen. Dat ga ik dan nu maar even doen.
Verwijderenhoe verhoudt zich dit tot het prachtige woord "grotesk"?
BeantwoordenVerwijderengeen variatie bij grotesk voor zover ik weet, in ieder geval tegenwoordig niet meer: http://etymologiebank.nl/trefwoord/grotesk
VerwijderenHet zal jullie niet veel uitmaken, en mij eigenlijk ook niet, maar James Bondesque zou ik schrijven als Bondesk. De uitgang esque lijkt me typisch Engels en niet Nederlands. Ik heb ook wat gegoogeld, maar dan steeds zonder James ervoor en ook op Bondesk(e), dat levert dan wel hits op (als je ook googelt binnen Nederlandse pagina's).. Ook Bondiaans(e) googelt aardig. In het Engels is Bondesque een veel voorkomend woord, maar wordt vaker met een streepje geschreven: Bond-esque. En Bondesque googelt nog goed in Nederland omdat een Nederlands tijdschrift over James Bond zo heet. De pagina is uit 2013.
BeantwoordenVerwijderenhttp://www.jamesbondnederland.org/?page_id=6879
De uitgang -esque wordt inderdaad in het Engels gebruikt, maar is typisch Frans/Italiaans. Het zou kunnen dat men nu geneigd is om woorden te lenen uit het Engels die ook daar al met -esque voorkomen, maar de uitgang werd ook al gebruikt in het Nederlands voordat er stelselmatig uit het Engels werd geleend.
VerwijderenJa, jullie hebben natuurlijk gelijk. Ik ging er door het googelen wat te voorbarig van uit dat de schrijver het uit het Engels had overgenomen.
VerwijderenIk hou wel van wat diepgravend googelen op zijn tijd, maar bij mij werkt de tip met lang:nl niet. Ik zoek altijd bij geavanceerd zoeken op taal en/of land. En beide zoekopdrachten geven vaak weer andere resultaten. Zo heb ik wel een aantal malen Bondesk(e) gevonden.