Reduplicatie

Je kunt van een woord makkelijk een ander gerelateerd woord maken: in het Nederlands kun je bijvoorbeeld heel makkelijk van een zelfstandig naamwoord een werkwoord maken door er -en achter te plakken: "wij zijn aan het brillen" (wat dat dan ook wezen mag). Maar er zijn andere mogelijkheden. Reduplicatie is het verschijnsel dat je een nieuw woord maakt of een woord vervoegt door een (deel van een) woord te verdubbelen. In het Ilokano bijvoorbeeld is ulo hoofd, en is uloulo hoofden. Reduplicatie komt veel voor in de talen van de wereld en kan veel verschillende betekenissen opleveren. Er is een doelgroep die er heel goed in is, namelijk kinderen – maar waarom?

Reduplicatie is in het Nederlands niet zo’n veelgebruikt proces, we gebruiken liever andere manieren om nieuwe woorden te vormen. Maar in veel talen wordt het juist heel veel gebruikt, bijvoorbeeld:

-        Van het Indonesisch en verwante talen wordt ook wel gezegd dat reduplicatie meervoud aangeeft (net als bij het Ilokano), dus: orang = mens, orang-orang = mensen. Dit is niet helemaal correct, want ‘meervoud’ zit in het Indonesisch anders in elkaar dan bij ons. Orang-orang betekent eerder zoiets als ‘mensen in het algemeen’ (universitairen, zie hier).

-        Reduplicatie wordt ook wel gebruikt om herhaling of langdurigheid aan te geven, bijvoorbeeld ‘ik klopte’ is 1 keer, ‘ik klopte en klopte’ is de hele dag voortdurend kloppen. In het Nederlands moet je er dus wel ‘en’ tussen zetten, maar in andere talen kan het gewoon in 1 woord. Bijvoorbeeld in het Swahili is piga 'to strike', en pigapiga 'to strike repeatedly'.
-        In een aantal Indo-Europese talen kun je door partiele reduplicatie (herhaling van een stukje van het woord) verleden tijd aangeven, bijv. in het Latijn: spondeo ‘ik zweer’, spopondi ‘ik zwoer’. Coocool.

-        Je kunt ook redupliceren om de echtheid van iets aan te geven. Een goed Nederlands voorbeeld is 'meisjemeisje', dat is dan echt een typisch geval van meisje, met make-up en een rozeponywens. In andere talen gebeurt dit ook, bijvoorbeeld in het Fins is ruokaruokaa ‘echt voedsel’, in tegenstelling tot bijvoorbeeld junkfood, en kotikoti is je ouderlijk huis, dat dus nóg meer en nog echter thuis is dan je eigen huis, koti.

Dit laatste type reduplicatie is eigenlijk de enige die we echt in het Nederlands gebruiken, bijvoorbeeld dus als we 'meisjemeisje' zeggen, of als je zegt: "Hij was wel leuk, maar niet léúk-leuk." Deze betekenis is enigszins bijzonder omdat het niet iets grammaticaals uitdrukt, zoals meervoud. Het drukt eerder uit dat iets heel erg het geval is. Of beter gezegd: dat het bedoelde prototypisch is, een typisch geval van meisje/leuk/etc. Dit komt in gesproken taal heel veel voor, dat extra benadrukken van je punt, bijvoorbeeld ook door "verschrikkelijk erg" of "nooit geen". 

Kinderen zijn dol op reduplicatie, en dat begint al meteen met hun eerste woordjes: mama en papa. Dat is in de eerste plaats een effect van hoe kinderen beginnen met praten, nl. door te brabbelen: willekeurige geluiden uitstoten en op die manier kijken hoe die spieren eigenlijk werken, en welke geluiden aanslaan en welke niet. De makkelijkste lettergrepen om te maken zijn ma en pa (je hoeft eigenlijk alleen maar je mond open en dicht te doen en je stembanden te laten trillen, twee dingen die baby’s toch al goed kunnen) en als je die geluiden gewoon lekker redupliceert (mamamama, papapapa), oogst je als baby enorm veel succes (dolgelukkige ouders, er komen borsten naar je toe – jammer dat dat als je ouder wordt niet meer werkt). 

Baby’s blijven in de vroege verwervingsfase nog even doorreproduceren; herkenbare voorbeelden zijn ‘keke’ (kijken), ‘toto’ (auto) en ‘wawa’ (wafwaf = hond). Volgens taalontwikkelingskenners komt dat doordat kinderen alleen nog maar simpele lettergrepen kunnen maken (bestaande uit een medeklinker en een klinker), maar wel graag langere woorden willen maken. Om dat te bereiken, herhalen ze de simpele lettergreep.

Kortom, kinderen zijn zo gek nog niet, en staan aan de wieg (badoem-tsjing!) van een fenomeen dat heel veel voorkomt. Wat denken jullie, is het handig? Een meervoud aangeven door het enkelvoud te verdubbelen, misschien deels? Ik vind het persoonlijk in ieder geval cool, en ga proberen het toe te passen. Dus ik ga nu even wat boekboek naar de bibliotheek brengen...