Translate Milfy!

woensdag 9 april 2014

Reduplicatie

Je kunt van een woord makkelijk een ander gerelateerd woord maken: in het Nederlands kun je bijvoorbeeld heel makkelijk van een zelfstandig naamwoord een werkwoord maken door er -en achter te plakken: "wij zijn aan het brillen" (wat dat dan ook wezen mag). Maar er zijn andere mogelijkheden. Reduplicatie is het verschijnsel dat je een nieuw woord maakt of een woord vervoegt door een (deel van een) woord te verdubbelen. In het Ilokano bijvoorbeeld is ulo hoofd, en is uloulo hoofden. Reduplicatie komt veel voor in de talen van de wereld en kan veel verschillende betekenissen opleveren. Er is een doelgroep die er heel goed in is, namelijk kinderen – maar waarom?

Reduplicatie is in het Nederlands niet zo’n veelgebruikt proces, we gebruiken liever andere manieren om nieuwe woorden te vormen. Maar in veel talen wordt het juist heel veel gebruikt, bijvoorbeeld:

-        Van het Indonesisch en verwante talen wordt ook wel gezegd dat reduplicatie meervoud aangeeft (net als bij het Ilokano), dus: orang = mens, orang-orang = mensen. Dit is niet helemaal correct, want ‘meervoud’ zit in het Indonesisch anders in elkaar dan bij ons. Orang-orang betekent eerder zoiets als ‘mensen in het algemeen’ (universitairen, zie hier).
-        Reduplicatie wordt ook wel gebruikt om herhaling of langdurigheid aan te geven, bijvoorbeeld ‘ik klopte’ is 1 keer, ‘ik klopte en klopte’ is de hele dag voortdurend kloppen. In het Nederlands moet je er dus wel ‘en’ tussen zetten, maar in andere talen kan het gewoon in 1 woord. Bijvoorbeeld in het Swahili is piga 'to strike', en pigapiga 'to strike repeatedly'.
-        In een aantal Indo-Europese talen kun je door partiele reduplicatie (herhaling van een stukje van het woord) verleden tijd aangeven, bijv. in het Latijn: spondeo ‘ik zweer’, spopondi ‘ik zwoer’. Coocool.
-        Je kunt ook redupliceren om de echtheid van iets aan te geven. Een goed Nederlands voorbeeld is 'meisjemeisje', dat is dan echt een typisch geval van meisje, met make-up en een rozeponywens. In andere talen gebeurt dit ook, bijvoorbeeld in het Fins is ruokaruokaa ‘echt voedsel’, in tegenstelling tot bijvoorbeeld junkfood, en kotikoti is je ouderlijk huis, dat dus nóg meer en nog echter thuis is dan je eigen huis, koti.

Dit laatste type reduplicatie is eigenlijk de enige die we echt in het Nederlands gebruiken, bijvoorbeeld dus als we 'meisjemeisje' zeggen, of als je zegt: "Hij was wel leuk, maar niet léúk-leuk." Deze betekenis is enigszins bijzonder omdat het niet iets grammaticaals uitdrukt, zoals meervoud. Het drukt eerder uit dat iets heel erg het geval is. Of beter gezegd: dat het bedoelde prototypisch is, een typisch geval van meisje/leuk/etc. Dit komt in gesproken taal heel veel voor, dat extra benadrukken van je punt, bijvoorbeeld ook door "verschrikkelijk erg" of "nooit geen". 

Kinderen zijn dol op reduplicatie, en dat begint al meteen met hun eerste woordjes: mama en papa. Dat is in de eerste plaats een effect van hoe kinderen beginnen met praten, nl. door te brabbelen: willekeurige geluiden uitstoten en op die manier kijken hoe die spieren eigenlijk werken, en welke geluiden aanslaan en welke niet. De makkelijkste lettergrepen om te maken zijn ma en pa (je hoeft eigenlijk alleen maar je mond open en dicht te doen en je stembanden te laten trillen, twee dingen die baby’s toch al goed kunnen) en als je die geluiden gewoon lekker redupliceert (mamamama, papapapa), oogst je als baby enorm veel succes (dolgelukkige ouders, er komen borsten naar je toe – jammer dat dat als je ouder wordt niet meer werkt). 

Baby’s blijven in de vroege verwervingsfase nog even doorreproduceren; herkenbare voorbeelden zijn ‘keke’ (kijken), ‘toto’ (auto) en ‘wawa’ (wafwaf = hond). Volgens taalontwikkelingskenners komt dat doordat kinderen alleen nog maar simpele lettergrepen kunnen maken (bestaande uit een medeklinker en een klinker), maar wel graag langere woorden willen maken. Om dat te bereiken, herhalen ze de simpele lettergreep.

Kortom, kinderen zijn zo gek nog niet, en staan aan de wieg (badoem-tsjing!) van een fenomeen dat heel veel voorkomt. Wat denken jullie, is het handig? Een meervoud aangeven door het enkelvoud te verdubbelen, misschien deels? Ik vind het persoonlijk in ieder geval cool, en ga proberen het toe te passen. Dus ik ga nu even wat boekboek naar de bibliotheek brengen...

11 opmerkingen:

  1. Dat dubbele thuis voor ouderlijk huis van Finnen gebeurt hier in Groningen onder studenten ook: als je in het weekend naar je ouders gaat, ga je naar thuisthuis (maar dat is blijkbaar typisch Gronings, want in andere studentensteden heb ik het nog nooit gehoord) :)

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Cool! Misschien is Studentengronings stiekem een Finoegrische taal... ;)

      Verwijderen
    2. Groningen is, after all, de enige plek in NL (dacht ik) waar je Finoegrische talen kan studeren.

      Verwijderen
    3. Dat gebeurt ook in Nijmegen in ieder geval. Het lijkt er op dat reduplicatie productief gebruikt kan worden in het Nederlands voor de prototypische lezing. Linda de Mol had het laatst in de quiz 'Weet ik veel' over 'scheel-scheel' toen ze vroeg naar de mate van scheelheid van Huub Stapel. Ilse de Lange gebruikte de reduplicatie 'zanger-zanger' tijdens 'The Voice of Holland' vorig jaar. En zo zijn er nog veel meer reduplicaties te horen op alleen al de Nederlandse televisie. Reduplicatie gebruikt om het meervoud aan te duiden ben ik nog niet tegen gekomen. Kijk hier voor mijn Bachelorwerkstuk over Reduplicatie in het Nederlands:
      http://www.ru.nl/publish/pages/518697/reduplicatie_in_het_nederlands-bart_kersten_2014.pdf

      Verwijderen
    4. Heel leuk Bart, dankjewel!

      Ja ik denk dat je gelijk hebt, w.b. de productieve prototypische lezing. Nu dat meervoud nog, dat lijkt me óók zo leuk.

      Verwijderen
    5. Nah, in Wageningen ook algemeen geaccepteerd.

      Verwijderen
    6. Dan ben ik gewoon nog nooit studenten uit Nijmegen of Wageningen tegengekomen, want alle andere studenten waar ik het tot nu toe tegen zei keken me echt aan alsof ik Chinees sprak.

      Verwijderen
    7. Ik heb het bij Amsterdamse studenten ook nog nooit gehoord, maar dat zal aan m'n leeftijd liggen...

      Verwijderen
  2. Onze in Groningen studerende dochter is daar thuizer dan bij ons!

    BeantwoordenVerwijderen
  3. Grappig. De enige context waarin ik tot nu toe het woord 'reduplicatie' kende, was uit de lessen Grieks op de middelbare school. Daar ging het over perfectum-reduplicatie: een perfectum kon je herkennen aan de reduplicatie van alleen de eerste lettergreep van een praesensvorm. Voorbeeld: ik laat los = lu-oo, perfectum = le-lu-ka. Nu gebeuren er wat ingewikkelde dingen met klinkers, maar de stam 'lu' wordt dus gedupliceerd door er 'le' voor te plakken. Daarnaast is het perfectum in het Grieks geen verleden tijd, maar iets met een toestand, maar dat is te ver weggezakt. En de uitgangen zijn veranderd, waarom weet natuurlijk niemand.

    Dat over 'thuisthuis' wist ik ook, ik heb namelijk ook in Groningen gestudeerd. Ik wist niet dat het in andere steden niet of minder bekend was. Mijn vriendin, die nog niet studeerde toen ik dat woord voor het eerst tegen haar bezigde, pakte het wel meteen op. En dat terwijl ze in Rotterdam woonde en in Leiden ging studeren. :P

    BeantwoordenVerwijderen
  4. Ha, over reduplicatie in studentenkringen is al vorig jaar oktober een stripje gemaakt: http://goo.gl/9XfxBx

    BeantwoordenVerwijderen