Twee leestips, en over de betekenis van kangoeroe

Twee leestips voor de herfst, die gezien het weerbeeld en luchtgeur wel alhier is, en ook nog iets over de kangaroe, en over waarom je nooit zomaar iets mag geloven.

Ook Milfje is vatbaar voor taalkundige mythes. Ik was bijvoorbeeld nog steeds in de veronderstelling dat "kangoeroe" in een brontaal iets betekende als "ik weet het niet". Gelukkig kwam ik er bij het lezen van Through the Language Glass, een uitstekend boek van Guy Deutscher, achter dat dit niet het geval is. Hoe het wel zit kunnen jullie uitgebreid lezen in het boek (blz 157-160), maar waar het in het kort op neer komt is dat het woord "kangooroo" is gebaseerd op het woord gangurru in de taal Guugu Yimithirr. Het benoemt niet zozeer al die vrolijke springerts als wel een vrij specifieke en weinig voorkomende grijze kangoeroesoort (waarschijnlijk Macropus giganteus). Het is dus niet een generiek woord voor alle soorten kangaroos, en daarom hoorde men in andere talen telkens andere woorden. De ontdekker van dit feit, ere wie ere toekomt, is de onderzoeker John Haviland, die hierover publiceerde in 1971.

Het boek van Deutscher is ook een mythe-ontkrachtend boek. Het gaat in het kort over de relatie tussen taal, cognitie en cultuur: bepaalt de taal die we spreken hoe we de wereld waarnemen? Hoe zit het met namen voor kleuren? En nog veel meer. Mythes die worden ontkracht zijn de Sapir-Whorf hypothese, en het idee dat Berlin en Kay iets nieuws bedachten toen ze over kleur schreven in 1969. Dat klinkt misschien nerdy en dichtgetikt, maar niets is minder waar. 

Nog even terug naar die mythe. Wat vooral opvalt is dat dit zo'n mythe is, die wij maar al te graag ontkrachten (zie woorden voor sneeuw), maar waar ik (Marten voor de goede orde) tot voor kort ook nog in geloofde. Wat maar bewijst: neem niets voor waar aan. Zoek bronnen. Veel van onze kennis is gebaseerd op iets dat iemand ooit heeft gehoord, en hoeft niet waar te zijn. Zeker wat betreft etymologie zijn er ontzettend veel verhalen waarvan men niet zeker weet of ze nou wel of niet waar zijn. In het Nederlands is fiets een berucht verhaal. Niemand die wist waar het vandaan kwam, tot in 2012 twee Gentse taalkundigen met een nieuwe verklaring kwamen: het was een verbastering van Vize-Pferd. Maarja, of dat waar is is de vraag: Jan Stroop geloofde er in ieder geval niet in. Dat is het probleem met etymologie: vaak lijken we wel te weten wat niet waar is, zonder dat we weten wat wél waar is.

Of neem bijvoorbeeld het woord crapper in het Engels. Ik weet niet of u het wist, maar men dacht/denkt dat het vernoemd was naar een zekere Thomas Crapper. Weinig van waar. Dat valt dan weer te lezen in een ander aardig boek (blz 95), dat zich helemaal richt op het ontkrachten van mythes: The Origins of the Specious. van Patricia T. O'Connor.

Het is een leuk boek, dat allerlei Engelse mythes debunked. Misschien niet zo boeiend als je niet zo heel veel van Engels weet, maar zelfs dan poneer ik zomaar dat je het aardig zult vinden: het puilt uit van de grappige geschiedenisverhaaltjes. Het enige jammere is dat de schrijfster zegt zich niet ter irriteren (sic) aan het taalgebruik van mensen, om zich vervolgens heel erg te gaan lopen ergeren aan het taalgebruik van mensen. Maar dan alleen om de zaken waar zij vindt dat ze zich aan moet ergeren, zoals "an hotel" in het Brits Engels. Maargoed, anderwijs goed leesbaar en vermakelijk.

Wat betreft kangaroos trouwens: de bronnen zijn hier en hier.